Η Εκστρατεία της Καλλιπόλεως {Φεβ 1915-Ιαν 1916}

«Θυσιάζων τὸ στάδιον (σταδιοδρομία) μου, ἀκολουθῶ τὶς ὑπαγορεύσεις τῆς συνει-δήσεώς μου, ἥτις δι’ έμὲ εἶναι ὁ ὑπέρτατος νόμος». Ἀντισυνταγματάρχης Ἰωάννης Μεταξᾶς. Ἀπό τὴν ἀναφορά αποστρατείας του, ἀπό τήν θέση τοῦ Ἀρχηγοῦ τοῦ Ἐπιτελείου λόγω τῆς διαφωνίας του γιά τὴν συμμετοχή τῆς Ἑλλάδος στὴν ἐκστρατείαν τῆς Καλλιπόλεως. (17 Φεβρ. 1915).

Από την 17η Φεβρ. 1915 έως την 9η Ιαν. 1916, γαλλοβρετανικές ναυτικές και χερσαίες δυνάμεις διεξήγαγαν μια σειρά επιχειρήσεων, με σκοπό τον έλεγχο των Δαρδανελίων και την κατάληψη της Κωνσταντινουπόλεως. Οι επιχειρήσεις αυτές καταγράφηκαν στην ιστορία ως η «Εκστρατεία της Καλλιπόλεως» και στόχευαν στην ελάφρυνση της τουρκικής πιέσεως στο μέτωπο του Καυκάσου και στην διευκόλυνση του εφοδιασμού της Ρωσίας. Επί ένδεκα μήνες δεκαπέντε συμμαχικές μεραρχίες (490.000) αναμετρήθηκαν με ισάριθμες τουρκικές (315.000). Γενναίοι στρατιώτες από την Μεγάλη Βρετανία την Γαλλία, την Αυστραλία, την Νέα Ζηλανδία, τις Ινδίες και τον Καναδά δεν μπόρεσαν να κάμψουν την σθεναρή αντίσταση των σκληροτράχηλων Τούρκων. Η προσπάθεια για τον έλεγχο των στενών εγκαταλείφτηκε μετά την απώλεια 180.000 ανδρών (57.000 νεκροί), 12 θωρηκτών και πλήθος άλλων μικρότερων πλοίων. Στην Καλλίπολη η Τουρκία κατήγαγε την μοναδική της νίκη στο Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, με τίμημα 90.000 νεκρούς και 100.000 τραυματίες.

Μια Εσπευσμένη Απόφαση

Ο Ουίνστων Τσώρτσιλ, ως πρώτος Λόρδος του Ναυαρχείου,[1] υπήρξε ο εμπνευστής της επιχειρήσεως. Σε πρώτη φάση επιδιώχθηκε η παραβίαση των στενών μόνο με ναυτικές δυνάμεις. Τα «μεγάλα κανόνια» του Άγγλου ναύαρχου Τζών Ντε Ρόμπεκ (John De Robek), κατέστρεψαν τα τουρκικά οχυρά στο στόμιο των στενών, αλλά τα ναρκαλιευτικά του απέτυχαν να περισυλλέξουν τις νάρκες. Η απώλεια έξι θωρηκτών κατέδειξε την ανάγκη αποβάσεως στρατευμάτων στην χερσόνησο της Καλλιπόλεως. Η αποβατική επιχείρηση ανατέθηκε στον Βρετανό αντιστράτηγο Ίαν Χάμιλτον(Ian Hamilton). Οι συμμαχικές δυνάμεις δημιούργησαν τρία προγεφυρώματα στην δυτική πλευρά της χερσονήσου: Στο ακρωτήριο Έλλη και στους όρμους Μπαμπά Τεπέ και Σούβλας. Οι τουρκικές δυνάμεις, διοικούμενες από τον Γερμανό αντιστράτηγο Λίμαν Φον Σάντερς (Liman Von Santers), απέκρουσαν με επιτυχία τις συμμαχικές προσπάθειες για την διεύρυνση των προγεφυρωμάτων. Ο συνταγματάρχης Μουσταφά Κεμάλ μετέπειτα Ατατούρκ, διακρίθηκε ως διοικητής μεραρχίας, στην εκστρατεία της Καλλιπόλεως.

Η Καταστροφή

Η καταστροφή των συμμάχων προήλθε από: 1. Την υποτίμηση του αντίπαλου. 2. Την κακή σχεδίαση και προετοιμασία. 3. Την έλλειψη πληροφοριών. 4. Το περιορισμένο αριθμό στρατευμάτων. 5. Την πλημμελή εκπαίδευση. 6. Τον ανεπαρκή εφοδιασμό και παροχή υγειονομικής υποστηρίξεως στα μαχόμενα τμήματα.

Η μόνη ενέργεια που εκτελέσθηκε με επιτυχία ήταν η εκκένωση της χερσονήσου. Ο Βρετανός πρωθυπουργός Χένρι Άσκουιθ (Henry Asquith) παραιτήθηκε και τον διαδέχθηκε ο Λόιντ Τζώρτζ (Lloint George). Ο Τσώρτσιλ απομακρύνθηκε από την θέση του και στην συνέχεια ανέλαβε εθελοντικά την διοίκηση ενός βρετανικού τάγματος πεζικού, στο δυτικό μέτωπο.

Οι Επιπτώσεις στην Ελλάδα

Οι επιχειρήσεις των Δαρδανελίων επηρέασαν τις πολιτικές εξελίξεις στην πατρίδα μας. Για τον Ελευθέριο Βενιζέλο ήταν η ευκαιρία που έψαχνε προκειμένου να εισέλθει η Ελλάδα στο πόλεμο στο πλευρό της Αντάντ.[2] Η Βρετανία αποδέχθηκε την πρόταση του να συμμετάσχει η Ελλάς στην επιχείρηση. Την 17η Φεβρ. 1915 υπέβαλλε στον Βασιλέα Κωνσταντίνο υπόμνημα με το οποίο πρότεινε την συμμετοχή μας στην «Εκστρατεία των Δαρδανελίων», με ένα Σώμα Στρατού (40.000 άνδρες) και το σύνολο του Στόλου υποστηρίζοντας ότι: 1. Η ουδετερότητα αποτελούσε την χειρότερη επιλογή. 2. Το Ηνωμένο Βασίλειο θα ήταν ο τελικός νικητής. 3. Θα εξασφαλιζόταν η εδαφική μας ακεραιότητα. 4. Θα μας παραχωρείτο μέρος της Μικράς Ασίας. 5. Θα παραιτείτο από πρωθυπουργός σε περίπτωση μη αποδοχής της εισηγήσεως του.

Την ίδια μοιραία ημέρα ο Αντισυνταγματάρχης Ιωάννης Μεταξάς, αρχηγός της Επιτελικής Υπηρεσίας του Στρατού,[3] υπέβαλλε αίτηση αποστρατείας απευθείας στον Βενιζέλο, γιατί δεν του ζήτησε την άποψη του για ένα θέμα της αρμοδιότητος του. Η αίτηση του συνοδεύτηκε με ένα υπόμνημα στο οποίο ανέλυε τους λόγους για την μη συμμετοχή μας στην συμμαχική εκστρατεία, επικαλούμενος ότι: Θα αποδυναμωνόταν η άμυνα μας σε περίπτωση βουλγαρικής επιθέσεως και ότι η γαλλο-βρετανική επιχείρηση στα Δαρδανέλια ήταν καταδικασμένη σε αποτυχία. Θα μπορούσαμε να συμμετάσχουμε εάν αποστέλλονταν περισσότερες συμμαχικές δυνάμεις και η Ρουμανία συμπαρατασσόταν με την Αντάντ. Ο Κωνσταντίνος απέρριψε την πρόταση του Βενιζέλου γεγονός που τον οδήγησε την 25η Φεβρ. να υποβάλλει την παραίτηση της κυβερνήσεως του.         

Ο Διχασμός

Ο Μεταξάς δικαιώθηκε ως προς τις προβλέψεις του σχετικά με την ναυάγιο της εκστρατείας των Δαρδανελίων. Η άποψη του Βενιζέλου, ότι η ουδετερότητα για το μέγεθος της Ελλάδος, δεν υφίστατο ως επιλογή ήταν σωστή. Η συμμετοχή μας στην επιχείρηση θα είχε καταστροφικές συνέπειες για τις ένοπλες δυνάμεις μας. Ο Κωνσταντίνος δεχόταν να συνταχθούμε με την Αντάντ, αλλά δεν του δίνονταν οι εγγυήσεις που ζήταγε. Θα έπρεπε όμως να είχαμε συνταχθεί με τους συμμάχους, μετά την απόβαση τους στην Θεσσαλονίκη την 5η Οκτ. 1915, όταν η ουδετερότητα ήταν πλέον ανέφικτη, γεγονός που μας οδήγησε στον αδελφοκτόνο εθνικό διχασμό.

Έχει επιβεβαιωθεί ιστορικά ότι, μόνο με την βοήθεια των εκάστοτε συμμάχων μας επιτυγχάνουμε τους εθνικούς μας στόχους. Οι μοναχικές πορείες μάς οδήγησαν επανειλημμένως σε καταστροφές. Η κρίση που βιώνουμε είναι αποτέλεσμα της εμμονών μας να μην αποδεχόμαστε ότι, δεν είμαστε εμείς αυτοί που καθορίζουν τους κανόνες του παιχνιδιού. Μέχρι να το συνειδητοποιήσουμε θα συνεχίσουμε να «τρώμε τα χαστούκια μας».

Αντγος ε.α. Ιωάννης Κρασσάς

Βιβλιογραφία

α. Ο Ελληνικός Στρατός κατά τον 1^ον Παγκόσμιο πόλεμο, Τόμος Α΄ και Β΄, Εκδόσεις  Διευθύνσεως Ιστορίας Στρατού, Αθήναι 1961.

β. Ιωάννης Σ. Παπαφλωράτος, Η Ιστορία του Ελληνικού Στρατού(1833-1949), Εκδόσεις Σάκκουλα, Αθήνα-Θεσσαλονίκη 2014.

γ. Ελ. Βενιζέλος-Ιωαν. Μεταξάς, Η Ιστορία του Εθνικού Διχασμού, Εκδοτικός Οίκος Κυρομάνος, Θεσσαλονίκη 2003.

---

[1] Ο πρώτος Λόρδος του Ναυαρχείου (First Sea Lord) ηγείται του πολεμικού στόλου του Ηνωμένου Βασιλείου και όλων των υπηρεσιών του πολεμικού της ναυτικού.

[2] Αντάντ ή «Εγκάρδια Συνεννόηση» (Entente Cordiale) ονομάζεται η συμμαχία μεταξύ Γαλλίας και Ην. Βασιλείου κατά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, στην οποία προσχώρησε κατόπιν και η Ρωσία.

[3] Την εποχή εκείνη ο Αρχηγός του Επιτελείου δεν ήταν και ο ανώτατος διοικητής του στρατού, όπως ισχύει σήμερα. Η Επιτελική Υπηρεσία του Στρατού, συγκροτήθηκε μετά την αναδιοργάνωση του 1914 και είχε 4 Διευθύνσεις: (Α΄ Επιχειρήσεις-Οχυρώσεις, Β΄ Επιστράτευση-Μεταφορές, Γ΄ Εκπαίδευση-Κανονισμοί-Ιστορία, Δ΄ Πληροφορίες-Πολιτικές Υποθέσεις). Υπαγόταν στον Υπουργό στρατιωτικών εν ειρήνη και στον Αρχιστράτηγο εν πολέμω.