Η κλιματική Αλλαγή και η Διάσκεψη των Παρισίων

Η κλιματική αλλαγή δεν αποτελεί συγκεκριμένο πρόβλημα με συγκεκριμένη απάντηση. Έχει ευρεία βάση, πάμπολλες συνέπειες, περιορισμένο διάστημα ανταπόκρισης, και πολλές φορές οδηγεί σε πολιτική ανυπακοή.  Η πρόκληση που τίθεται είναι να διαχειρισθούμε μια πληθώρα κινδύνων σε κάθε επίπεδο, από το αγρόκτημα και την πόλη μέχρι το κράτος και την περιφέρεια και μέχρι την ίδια την υδρόγειο.

Βασική παράμετρος στην κλιματική αλλαγή είναι η άνοδος της θερμοκρασίας. O κόσμος θα γίνει πιο θερμός τις επόμενες δεκαετίες, ότι κι αν κάνουν οι άνθρωποι γι αυτό. Πόσο θερμός, δύσκολο να απαντήσουμε. Η κλιματική αλλαγή είναι αρκετά κατανοητή στην ποιοτική πλευρά από επιστημονικής άποψης, αλλά εξακολουθεί να υστερεί η επιστήμη σ’ ότι αφορά το ποσοτικό κομμάτι, με άλλα λόγια η επιστήμη μπορεί να πει γιατί το διοξείδιο του άνθρακα και άλλες προσθήκες στην ατμόσφαιρα αυξάνουν ή μειώνουν τη θερμοκρασία του πλανήτη, αλλά εξακολουθεί να αδυνατεί να βρει το μέγεθος της κλιματικής αλλαγής που προκύπτει εξ αιτίας μιας συγκεκριμένης μεταβολής στην ατμόσφαιρα. Ένας δεύτερος βαθμός αβεβαιότητας προκύπτει από το πώς θα εξελιχθεί ο κόσμος τις επόμενες δεκαετίες ως προς την χρήση της ενέργειας, το μίγμα των καυσίμων, τη δασοκομία, τη γεωργία και τη συνολική οικονομική μεγέθυνση.

Η κατάσταση περιπλέκεται περισσότερο από το γεγονός ότι το κλίμα επηρεάζει τις πράξεις των ανθρώπων. Μια ραγδαία επιδείνωση του κλίματος μπορεί να δώσει έναυσμα για λήψη πιο δραστικών μέτρων από αυτά που μπορεί να ανεχθεί ο ήπια θερμαινόμενος κόσμος του σήμερα. Την ίδια ώρα ο αντίκτυπος μιας τέτοιας ανόδου της θερμοκρασίας θα μπορούσε να σημαίνει ότι οι πόροι που είναι διαθέσιμοι για δράση δεν επαρκούν.          

Στο μεταξύ η αδράνεια του συστήματος μας καθιστά μάρτυρες της δραματικής παρούσης κατάστασης και των τάσεων που επικρατούν. Η στάθμη της θάλασσας ανεβαίνει, σε βάρος των παγωμένων τμημάτων του κόσμου που συρρικνώνονται, και έχουμε το φαινόμενο των πλημυρών την άνοιξη και το φθινόπωρο και της λειψυδρίας όλες τις εποχές του έτους. Οι ξηρασίες που αρχίσαμε να βιώνουμε στη Μεσόγειο και αλλαχού μπορούν να αποβούν καταστροφικές. Καθώς οι καλλιέργειες είναι ευπαθείς σε αλλαγές στα μοτίβα των βροχοπτώσεων και των ανώτατων θερμοκρασιών, οι λαοί, οι χώρες και οι περιφέρειες που εξαρτώνται από τη γεωργία είναι εκτεθειμένοι σε ανυπολόγιστους κινδύνους.

Είναι δύσκολο να πούμε ποιες θα είναι οι πιθανές εξελίξεις τις επόμενες δεκαετίες, λόγω της κεκτημένης ταχύτητας του κλιματικού συστήματος, αλλά και των υποδομών που στηρίζουν την ανθρώπινη παρέμβαση σ’ αυτό. Αλλά το τι θα γίνει για παράδειγμα σε τέσσερις δεκαετίες δεν έχει και τόσο σημασία, αφού δεν είναι και εύκολο να μεταβληθεί δραστικά. Εκείνο στο οποίο θα μπορεί ο κόσμος να ασκήσει ουσιαστικότερο έλεγχο, είναι η κατεύθυνση στην οποία θα κινείται το κλίμα εκείνη τη στιγμή.

Η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει θέσει στόχους για το 2020 ως  εξής:  Θα μειώσει συνολικά τις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου κατά 20% σε σχέση με το 1990, 20% της ενέργειας θα παράγεται από ανανεώσιμες πηγές, και θα βελτιωθεί κατά 20% η ενεργειακή αποδοτικότητα εντός της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Βασικά εργαλεία για να μειωθούν οι εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου είναι η αγορά εκπομπών ρύπου και οι εθνικοί στόχοι για τους ρύπους που βρίσκονται εκτός αγοράς ρύπων (ο στόχος για την Ελλάδα είναι η μείωση των εκπομπών κατά 4%). Τέθηκαν επίσης εθνικοί στόχοι για την παραγωγή ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές (στόχος για τη χώρα μας είναι η παραγωγή του 18% της ενέργειας που καταναλώνεται εντός Ελλάδος από ανανεώσιμες πηγές) και παρασχέθηκαν κίνητρα για την ανάπτυξη πράσινων τεχνολογιών. Επίσης, προβλέφθηκαν προγράμματα για την εξοικονόμηση ενέργειας — χαρακτηριστική είναι η Οδηγία για την ενεργειακή απόδοση των κτιρίων, η οποία έχει οδηγήσει στην υποχρέωση για την έκδοση ενεργειακού πιστοποιητικού κάθε ακινήτου που πωλείται ή ενοικιάζεται και στο πολύ γνωστό πρόγραμμα «εξοικονομώ», που χορήγησε κίνητρα για τις εργασίες μέσα σε σπίτια που βελτιώνουν την ενεργειακή τους απόδοση.  Στις μεταφορές επιδιώκεται η κυκλοφορία όλο και περισσότερων ηλεκτρικών ή υβριδικών οχημάτων ή οχημάτων που θα λειτουργούν με βιοκαύσιμα.       

Είκοσι χρόνια μετά την πρώτη διάσκεψη του Ρίο για το περιβάλλον οι παγκόσμιες κυβερνήσεις συμφωνούν στη ρητορική για την κλιματική αλλαγή, αλλά αρνούνται να λάβουν ουσιαστικά μέτρα για την προστασία του πλανήτη. Κι όμως, οι περισσότερες μελέτες περιγράφουν το μέλλον ζοφερό. Οι μετριοπαθείς προβλέψεις μιλούν για άνοδο της πλανητικής θερμοκρασίας κατά τρεις-τέσσερις βαθμούς Κελσίου ως το τέλος του αιώνα, η οποία θα συνοδευθεί από λιώσιμο των πάγων και αλυσιδωτές αντιδράσεις με ολέθριες συνέπειες για την υγεία μας, την οικονομία μας, τον πολιτισμό μας αλλά και τη ζωή που μας περιβάλλει.

Η σύνοδος της Κοπεγχάγης το 2009 οδήγησε στη διαπίστωση ότι με τις διασκέψεις δεν οδηγούμαστε πουθενά. Οι αναπτυσσόμενες χώρες αντέδρασαν σε μια συμφωνία, επειδή δεν υπάρχει ρεαλιστικός τρόπος να μετατραπούν σε βιομηχανικές και μεταβιομηχανικές οικονομίες, χωρίς να αυξηθεί σημαντικά η κατανάλωση ενέργειας, άρα και οι κατά κεφαλήν εκπομπές ρύπων. Πριν από τη σύνοδο της Κοπεγχάγης όμως είχαμε τη σύμβαση –πλαίσιο  των Ηνωμένων Εθνών, που προέκυψε από τη διάσκεψη κορυφής του Ρίο ντε Τζανέιρο το 1992,που δέσμευε τις χώρες να ανακόψουν την πορεία της κλιματικής αλλαγής, και το πρωτόκολλο Κιότο το 1997, με το οποίο οι μεγάλες χώρες δεσμεύθηκαν για τη ποσότητα των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα μέχρι το 1912.        

Στη τελευταία παγκόσμια σύνοδο του Παρισιού 12 Δεκ του 2015, 195 χώρες ενέκριναν επιτέλους σχέδιο για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής . Η συμφωνία στοχεύει στον περιορισμό της αύξησης της παγκόσμιας θερμοκρασίας και στην αποσύνδεση των εθνικών οικονομιών από τα ορυκτά καύσιμα. Τα μέτρα που υιοθετήθηκαν αποβλέπουν στην επιβράδυνση των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής εντός των επόμενων δεκαετιών.

Η συμφωνία του Παρισιού επικυρώθηκε και υπεγράφη από τον υπουργό Εξωτερικών της Γαλλίας, Λοράν Φάμπιους, εν μέσω πανηγυρικού κλίματος. Για ιστορική συμφωνία κάνει λόγο η Ε.Ε., η οποία σημειώνει ότι «μετά από τόσα χρόνια διαρκών προσπαθειών, πετύχαμε μία πολύ σημαντική νίκη για την Ευρώπη». «Σήμερα ο πλανήτης είναι ενωμένος εναντίον της κλιματικής αλλαγής» δηλώνει στο Twitter, o πρόεδρος της Κομισιόν, Ζαν Κλοντ Γιούνκερ. 150 αρχηγοί κρατών και μεταξύ αυτών οι των υπερδυνάμεων έδωσαν το μέτρο της κρισιμότητας με την παρουσία τους στη διάσκεψη. Ο Αμερικανός Μ. Ομπάμα κατέθεσε από του βήματος την αλήθεια του θέματος: «Αυτό που πρέπει να μας δίνει ελπίδα είναι ότι πρόκειται για σημείο καμπής, ότι τώρα είναι η στιγμή που επί τέλους αποφασίσαμε να σώσουμε τον πλανήτη μας ,ότι υπάρχει μια αίσθηση κατεπείγοντος και μια όλο και μεγαλύτερη συνειδητοποίηση ότι είναι στο χέρι των δυνατοτήτων μας να κάνουμε κάτι γι’ αυτό».

Η συμφωνία συνιστά ένα σημαντικό βήμα προόδου για την αντιμετώπιση των προκλήσεων της κλιματικής αλλαγής» τονίζει από την πλευρά της, η διευθύντρια του ΔΝΤ, Κριστίν Λαγκάρντ, καλώντας τις εθνικές κυβερνήσεις να θέσουν σε άμεση εφαρμογή τα όσα συμφωνήθηκαν. Θετικά αποτιμούν τη συμφωνία οι μη κυβερνητικές οργανώσεις, κάνοντας λόγο για ουσιώδη «στροφή». Τη δέσμευση για τη μείωση της θερμοκρασίας κατά 2 - 1,5 βαθμούς Κελσίου χαιρετίζει από την πλευρά της, η WWF. «Τα 15 επόμενα χρόνια θα είναι αποφασιστικά για να παραμείνουμε κάτω από τους 2 βαθμούς Κελσίου» εκτιμά η World Resources Institute, ενώ η Fondation Nicolas Hulot ζητεί την άμεση επίτευξη του στόχου, πριν από το 2020. Το θέμα απασχόλησε και την διάσκεψη του Νταβός, 20-24 Ιαν 2016, ενώ εξακολουθεί  και πάλι να παραμένει η αχίλλειος πτέρνα της συμφωνίας, ότι δηλαδή δεν υπάρχουν συμφωνημένα μέτρα για τον έλεγχο της εφαρμογής της.

Ως εκ τούτου η κλιματική αλλαγή είναι κάτι που ο 21^ος αιώνας όχι μόνο δεν θα μπορεί να αποφύγει, αλλ’ αυτή είναι που θα διαμορφώσει τον αιώνα. Η κλιματική αλλαγή δεν είναι μόνο μια πρόκληση για να λυθεί το πρόβλημα, αλλά αποτελεί περισσότερο το πλαίσιο ή τοπίο. Αποτελεί το πρίσμα μέσα από το οποίο θα δούμε τους θεμελιώδεις όρους εμπορίου ανά τον πλανήτη. Όπως επίσης αποτελεί την εντελώς αντιληπτή γεωπολιτική και γεωφυσική βάση του 21^ου αιώνα.

*Ο Γιώργος Γκορέζης είναι Υποστράτηγος ε.α., αρθρογράφος αναλυτής, συγγραφέας.