«Κατάκτηση» της Αφρικής από τον Ερντογάν: Μύθος ή πραγματικότητα;

Του Χρήστου Μηνάγια 

www.geostrategy.gr / www.medintelligence.org

Κατά την πρόσφατη περιοδεία του Τούρκου προέδρου Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν στη Δυτική Αφρική, από 28 Φεβρουαρίου μέχρι 04 Μαρτίου 2016, που περιελάμβανε επισκέψεις στην Ακτή Ελεφαντοστού, τη Γκάνα, τη Νιγηρία και τη Γουινέα, υπήρξαν δημοσιεύματα αναφορικά με τη στρατιωτική παρουσία της Τουρκίας στο στρατηγικό Κέρας της Αφρικής, τη Σομαλία.

Μάλιστα, τα δημοσιεύματα αυτά, τα οποία ως επί το πλείστον είναι καθοδηγούμενα από το καθεστώς Ερντογάν, ανέφεραν ότι, η  Νέα Τουρκία εξαπλώνεται σε τέσσερις ηπείρους, καθώς επίσης η εξέλιξη αυτή θα καταστήσει την Τουρκία ως την πέμπτη ξένη χώρα που θα έχει στρατιωτική παρουσία στην Αφρική, μαζί με τη Βρετανία, τη Γαλλία, την Ιαπωνία και τις Ηνωμένες Πολιτείες.

Ας σημειωθεί ακόμη ότι, η κυβέρνηση της Σομαλίας αιτήθηκε από την Άγκυρα την αποστολή μιας τουρκικής στρατιωτικής αποστολής, η οποία θα εκπαιδεύσει τον εθνικό στρατό για να αντιμετωπίσει την τρομοκρατική οργάνωση al-Shabab, η οποία το 2013 πραγματοποίησε βομβιστική επίθεση στην τουρκική πρεσβεία στο Μογκαντίσου. Στο ίδιο πλαίσιο, η Τουρκία θα παράσχει στρατιωτική εκπαίδευση σε ό,τι έχει να κάνει με την καταπολέμηση της τρομοκρατίας, την ασφάλεια των συνόρων, την προστασία κρισίμων εγκαταστάσεων και τη διεξαγωγή επιχειρήσεων μικρής κλίμακας. Ενδεικτικό της πολιτικής της Τουρκίας για τη Σομαλία αποτελούν οι ακόλουθες δηλώσεις του Ταγίπ Ερντογάν κατά την έναρξη των εργασιών του 6ου Forum Υψηλού Επιπέδου Συνεργασίας Τουρκίας-Σομαλίας που πραγματοποιήθηκε στις 23-02-2016 στην Κωνσταντινούπολη, πέντε ημέρες πριν την περιοδεία του Τούρκου προέδρου στην Αφρική: «Όπως όλοι γνωρίζετε, η Σομαλία διέρχεται μια κρίσιμη περίοδο. Σε αυτή τη δύσβατη πορεία, οφείλουμε να στηρίξουμε τη Σομαλία και να μην αφήσουμε ποτέ τους Σομαλούς στη μοίρα τους. Πιστεύω ότι, οι παρεμβάσεις που θα κάνουμε ώστε να διευκολύνουμε τη καθημερινή ζωή των Σομαλών αδερφών μας και να αυξήσουμε την ευημερία τους θα συμβάλλει επίσης να απαλλαχτεί η χώρα από το πρόβλημα της τρομοκρατίας. Επίσης, αναμένουμε από τους διεθνείς οργανισμούς να υποστηρίξουν τη Σομαλία τηρώντας την ίδια στάση με εμάς. Θα συνεχίσουμε το έργο μας μέχρι η Σομαλία να βρει ηρεμία και να γίνει μια ειρηνική και σταθερή χώρα με τη συνεργασία διεθνών οργανισμών και περιφερειακών χωρών. Η Σομαλία έχει γίνει το σύμβολο της προοπτικής της Τουρκίας για την Αφρική και τις σχέσεις που θέλει να έχει με τους Αφρικανούς. Η Τουρκία παρείχε στη Σομαλία περισσότερα από 400 εκατ. δολάρια στη μεγαλύτερη εκστρατεία βοήθειας προς τη χώρα αυτή, προκειμένου να καταπολεμηθεί η πείνα. Οι προσπάθειες της Τουρκίας, με τις διμερείς συμφωνίες που έχουν υπογραφεί μεταξύ των δύο χωρών και τις πτήσεις των τουρκικών αερογραμμών (ΤΗΥ) προς την πρωτεύουσα Μογκαντίσου απέδωσαν καρπούς. Ωστόσο, υπάρχουν πολλοί που άρχισαν να αμφισβητούν την εμπλοκή της Τουρκίας στη Σομαλία.»

Το ενδιαφέρον της Τουρκίας για την Αφρική δεν είναι κάτι νέο, αν λάβουμε υπόψη ότι από το 2005 η Μαύρη Ήπειρος κατέστη ένας από τους κύριους πυλώνες της τουρκικής εξωτερικής πολιτικής, με την Άγκυρα να κηρύττει το έτος αυτό ως «Έτος της Αφρικής». Επιπλέον, το 2005, για πρώτη φορά Τούρκος πρωθυπουργός επισκέφθηκε την Αιθιοπία και τη Νότια Αφρική, ενώ στις 12 Απριλίου του ίδιου έτους, η Αφρικανική Ένωση χορήγησε στη Τουρκία το καθεστώς του παρατηρητή.

Στη συνέχεια, τον Αύγουστο του 2008, διοργανώθηκε στην Κωνσταντινούπολη η Σύνοδος Κορυφής Τουρκίας-Αφρικής, με τη συμμετοχή υψηλόβαθμων αξιωματούχων από 49 χώρες της Αφρικής. Εν τω μεταξύ, η σύνοδος αυτή, πέραν του οικονομικού οφέλους,  παρείχε στην Τουρκία σημαντική στήριξη ώστε αυτή να εκλεγεί μη μόνιμο μέλος του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ την περίοδο 2009-2011, αφού οι 51 από τις 53 χώρες της Αφρικής ψήφισαν υπέρ αυτής.

Ακολούθως, τον Νοέμβριο του 2014, έξι χρόνια μετά την πρώτη Σύνοδο Κορυφής Τουρκίας-Αφρικής, η Ισημερινή Γουινέα φιλοξένησε μια παρόμοια συνεδρίαση στο Μαλάμπο, όπου ο Ερντογάν συναντήθηκε με τους ηγέτες 30 αφρικανικών χωρών και διαβουλεύτηκαν τη δυνατότητα συνεργασίας σε νέα πεδία δράσης. Συγκεκριμένα, το εν λόγω σχέδιο αφορούσε σε δράσεις στον τομέα της εκπαίδευσης, της υγείας, των υποδομών και της ενέργειας, οι οποίες θα τεθούν σε εφαρμογή την περίοδο 2015-2019. Η τρίτη σύνοδος κορυφής έχει προγραμματιστεί να πραγματοποιηθεί στην Κωνσταντινούπολη το 2019.

Ο όγκος των εμπορικών συναλλαγών μεταξύ Τουρκίας και Αφρικής παρουσιάζει συνεχή αύξηση, αν λάβουμε υπόψη ότι, το 2002 αυτός ανήλθε σε 3 δισ. δολάρια, ενώ τώρα υπερβαίνει τα 25 δισ. ετησίως. Όμως, πέραν του εμπορίου, ο Τουρκικός Οργανισμός Συνεργασίας και Ανάπτυξης υλοποιεί προγράμματα ανθρωπιστικής βοήθειας, με προτεραιότητα στον τομέα της υγείας. Ειδικότερα, η Τουρκία έχει υπογράψει συμφωνίες συνεργασίας για την υγεία με 20 χώρες της Αφρικής. Όσον αφορά στην εκπαίδευση, το πρόγραμμα χορήγησης υποτροφιών από την Τουρκία προσελκύει χιλιάδες φοιτητές πανεπιστημίων της Αφρικής. Χαρακτηριστικά αναφέρεται ότι, για το εκπαιδευτικό έτος 2015-2016, δήλωσαν συμμετοχή 29.000 άτομα.

Μετά το 2012, η προσέγγιση της Άγκυρας προς την Αφρική παρουσίασε μια πιο δυναμική μορφή. Για παράδειγμα, τον Οκτώβριο του 2014, η Διοίκηση της Τουρκικής Ναυτικής Ομάδας Επέμβασης (Türk Deniz Görev Grubu), η οποία υπάγεται  στη Διοίκηση Ναυτικών Δυνάμεων και έχει ως αποστολή την υλοποίηση του ειδικού επιχειρησιακού σχεδίου «Barbaros», έπλευσε κατά μήκος του συνόλου των αφρικανικών ακτών, καταπλέοντας σε 25 λιμάνια σε 24 χώρες, συμπεριλαμβανομένης της Σομαλίας, 19 εκ των οποίων για πρώτη φορά. Με την αποστολή αυτή, που ήταν η πιο σημαντική της ιστορίας του τουρκικού πολεμικού ναυτικού μετά από 148 χρόνια, η Τουρκία για πρώτη φορά χρησιμοποίησε τη ναυτική ισχύ ως μέσο ενάσκησης της εξωτερικής της πολιτικής. Το σχέδιο «Barbaros» έχει ως αποστολή την επίδειξη της ναυτικής παρουσίας στις περιοχές ενδιαφέροντος της Τουρκίας και την προβολή των δυνατοτήτων του τουρκικού πολεμικού ναυτικού σε ό,τι αφορά στη διαφύλαξη των συμφερόντων της χώρας, στη διεξαγωγή επιχειρήσεων μεγάλης διάρκειας και τέλος στην κάλυψη των αναγκών ασφαλείας σε διεθνές επίπεδο. Υπόψη ότι, η εν λόγω αποστολή διήρκεσε 142 ημέρες και συμμετείχαν 781 άτομα με επικεφαλής τον αρχιπλοίαρχο Ali Murat Dede, καθώς επίσης δύο φρεγάτες, μια κορβέτα, ένα πλοίο λογιστικής υποστήριξης, τρία ελικόπτερα, τέσσερεις ομάδες αποβατικών επιχειρήσεων και πέντε ομάδες βατραχανθρώπων. Πέραν των παραπάνω, οι Τούρκοι υπουργοί Άμυνας και Εξωτερικών πραγματοποίησαν ταυτόχρονες επίσημες επισκέψεις στα κράτη διέλευσης της ομάδος Barbaros, ενώ στην τουρκική αποστολή συμμετείχαν υπηρεσιακά στελέχη του υφυπουργείου Αμυντικής Βιομηχανίας SSM που προέβαλαν τα συστήματα που κατασκευάζει η τουρκική αμυντική βιομηχανία, καθώς επίσης στελέχη του Τουρκικού Οργανισμού Συνεργασίας και Ανάπτυξης (TİKA) που αποτελεί το βασικό εργαλείο προβολής της στρατηγικής της «ήπιας ισχύος» της Άγκυρας, μέσω προγραμμάτων οικονομικής, εμπορικής, τεχνολογικής, πολιτιστικής, κοινωνικής και εκπαιδευτικής συνεργασίας, συμπεριλαμβανομένης και της τουρκολογίας. Επιπρόσθετα, στο πολεμικό στρατηγείο της τουρκικής Διοίκησης Ναυτικών Δυνάμεων στην Άγκυρα έχει συγκροτηθεί και λειτουργεί, από το 2006, ένα επιτελείο με την κωδική ονομασία «Barbaros» το οποίο συντονίζει τον ομώνυμο επιχειρησιακό σχεδιασμό. (βλ. Βιβλίο Απόρρητος Φάκελος Τουρκία-Η Εθνική Στρατηγική της Τουρκίας, Χρ. Μηνάγιας, σελ. 227-229)

 Ηη

Όμως τι σημαίνουν όλα αυτά;

Κατά την άποψη μας, οι εν λόγω ενεργητικές κινήσεις της τουρκικής εξωτερικής πολιτικής τυγχάνουν της αποδοχής τόσο της πολιτικής όσο και της στρατιωτικής εξουσίας στην Τουρκία.

Της πολιτικής εξουσίας, διότι τα ανοίγματα αυτά στην εξωτερική πολιτική έχουν λάβει τη μορφή ενός σημαντικού εργαλείου για τις πολιτικές ηγεσίες της χώρας και εν προκειμένω για το κυβερνόν κόμμα ΑΚΡ, με το οποίο προσελκύονται ψηφοφόροι της εθνικιστικής συντηρητικής βάσης, οι οποίοι έχουν δύο βασικά συνθήματα: «Το Έθνος Στρατιώτη» και «Για μια Νέα Μεγαλύτερη Τουρκία». Επιπλέον, αυτές οι πρωτοβουλίες της εξωτερικής πολιτικής επιτρέπουν στην κυβέρνηση του ΑΚΡ να «πάρει μια ανάσα» από τα προβλήματα που δημιουργήθηκαν λόγω της συριακής κρίσης, τις συνεχόμενες συγκρούσεις στα νοτιοανατολικά με τους Κούρδους και τις διεργασίες (εμφανείς και αφανείς) που γίνονται προκειμένου να αλλάξει το Σύνταγμα και το πολίτευμα της χώρας από προεδρευόμενη σε μια μορφή προεδρικής ή ημιπροεδρικής δημοκρατίας.

Της στρατιωτικής εξουσίας, διότι με τις αποστολές που αυτή αναλαμβάνει στο εξωτερικό θα μπορέσει να προβάλει την ισχύ της στην τουρκική κοινωνία. Επίσης, με τις διεθνείς αποστολές, που αναλαμβάνουν οι τουρκικές ένοπλες δυνάμεις αποκτούν πολύτιμη επιχειρησιακή εμπειρία σε θέματα διακλαδικότητας και επιχειρήσεων υποστήριξης της ειρήνης, εκκένωσης πληθυσμού (όχι μαχόμενων δυνάμεων) και θαλάσσιας ασφάλειας όπως: επίγνωση της ναυτικής κατάστασης, ελεύθερη ναυσιπλοΐα, θαλάσσιος έλεγχος, αποτροπή εξάπλωσης των όπλων μαζικής καταστροφής, διαφύλαξη κρίσιμων υποδομών, καθώς επίσης αποτροπή της πειρατείας και της τρομοκρατίας.

Συνακόλουθα δε, μετά το 2010, η στρατιωτική ηγεσία της Τουρκίας έδωσε ιδιαίτερη βαρύτητα, στις διακρατικές και πολυεθνικές συνεργασίες προκειμένου να αυξήσει την παρουσία της στην παγκόσμια σκηνή. Συγκεκριμένα, έχουν υπογραφεί συμφωνίες στρατιωτικής συνεργασίας με 68 χώρες και βρίσκονται σε εξέλιξη οι διαπραγματεύσεις για την υπογραφή συμφωνιών με άλλες 41 χώρες. Επιπρόσθετα, το 2009 φοίτησαν σε στρατιωτικές σχολές της Τουρκίας 1.278 αλλοδαποί στρατιωτικοί, ενώ το 2015, ο αριθμός αυτών ανήλθε σε 3.355, παρουσιάζοντας αύξηση κατά 270%. Παράλληλα, το 2009, η Τουρκία είχε 53 στρατιωτικούς ακολούθους στο εξωτερικό, ενώ το 2014 αυτοί ανήλθαν σε 81, παρουσιάζοντας αύξηση κατά 52%. Με την ίδια διαδικασία σκέψης, οι εξαγωγές της τουρκικής αμυντικής βιομηχανίας αυξήθηκαν κατά 98%, από 832 εκατ. δολάρια το 2009 σε 1,65 δισ. το 2014.

Περαιτέρω θα πρέπει να ληφθεί υπόψη ότι, τα ανοίγματα της εξωτερικής πολιτικής με στρατιωτικό προσανατολισμό, παρέχουν μακροπρόθεσμες ευκαιρίες στα υπουργεία Εξωτερικών, Υγείας και Εκπαίδευσης για αμοιβαία πεδία συνεργασίας και εμπορίου με άλλες χώρες. Συνεπώς, η θέσπιση της στρατιωτικής παρουσίας στο εξωτερικό και των στρατιωτικών συνεργασιών με άλλα κράτη αποτελούν σημαντικά εργαλεία προβολής της στρατηγικής της «ήπιας ισχύος» της Άγκυρας. Φυσικά, η εν λόγω πολιτική προσδίδει και γεωστρατηγικά οφέλη, τη στιγμή μάλιστα που εδώ και ένα χρόνο, η Άγκυρα βρίσκεται υπό την πολιτική, στρατιωτική και οικονομική πίεση της συμμαχίας μεταξύ Ρωσίας, Αρμενίας, Ιράν, Ιράκ και Συρίας.

Πηγή: Metin Gurcan, αρθρογράφος στο Al-Monitor και πρώην στρατιωτικός σύμβουλος της Τουρκίας στο Αφγανιστάν, το Καζακστάν, τη Κιργιζία και το Ιράκ την περίοδο 2002-2008.