Επισημάνσεις σχετικά με τη Συμφωνία για τη Νατοϊκή Συμμετοχή

Του Λάμπρου Τζούμη* / Υποστρατήγου ε.α.

Η συμφωνία η οποία υπογράφηκε από τη χώρα μας για την αντιμετώπιση του προσφυγικού - μεταναστευτικού προβλήματος, που όπως αυτό έχει εξελιχθεί είναι εθνικό θέμα μείζονος σημασίας, είναι γνωστό ότι δεν προέκυψε από πρωτοβουλία της Ελλάδας. Η χώρα μας υποχρεώθηκε να υπογράψει αυτή, από την ασφυκτική πίεση των προσφυγικών - μεταναστευτικών  ροών και την απειλή των ευρωπαίων εταίρων για «μεταφορά» των ευρωπαϊκών συνόρων στα ελληνοσκοπιανά σύνορα....Η συμφωνία ήταν επίσης επιθυμία της Άγκυρας, η οποία υλοποιήθηκε με τη διαμεσολάβηση της Γερμανίας. Η χώρα μας ήταν απούσα στην πληροφόρηση, και κυριολεκτικά «έτρεχε να προλάβει» τις εξελίξεις. Για το λόγο αυτό αποτελεί ένα μεγάλο πολιτικό θέμα. Η εξέταση όμως της συμφωνίας νομίζω ότι απαιτείται να γίνει από δύο διαφορετικές οπτικές γωνίες. Η εμπλοκή της Συμμαχίας, θα πρέπει κατ΄ αρχήν να αντιμετωπιστεί ως θετική εξέλιξη, εάν αυτή βοηθήσει στη διεθνοποίηση αντιμετώπισης του ζητήματος. Εάν δηλαδή, εκτός από την ευρωπαϊκή συνδρομή με τις γνωστές δυνατότητες και αδυναμίες, παράσχει στη χώρα μας τους τρόπους και τα μέσα (πολιτικά και επιχειρησιακά) ώστε να λάβει την απαραίτητη βοήθεια για την αντιμετώπιση ενός εξαιρετικά απαιτητικού προβλήματος, το οποίο απ΄ ότι φαίνεται η χώρα μας δεν μπορεί να αντιμετωπίσει μόνη της και δεν το κατάφερε ούτε με την ευρωπαϊκή παρέμβαση. Επίσης θα πρέπει να θεωρηθεί ως θετικό το γεγονός ότι εφόσον διασφαλιστούν τα ελληνικά συμφέροντα και οι θέσεις, με τη νατοϊκή αποστολή θα καταδειχθεί η δυσκολία φύλαξης των θαλάσσιων συνόρων, σε απάντηση των επικρίσεων που δέχεται η χώρα μας και θα δοκιμασθεί η αξιοπιστία της Τουρκίας απέναντι στις υποσχέσεις της. Από την άλλη πλευρά βέβαια ανοίγει κρίσιμα ζητήματα που αφορούν αρμοδιότητες, ελληνικά κυριαρχικά δικαιώματα, αλλά και το συνολικό status quo του Αιγαίου.

Κάποια από τα ζητήματα αυτά ετέθησαν στην προχθεσινή συνέντευξη που παραχώρησε ο Υπουργός Εθνικής Άμυνας κ. Πάνος Καμμένος, αλλά οι απαντήσεις που έδωσε κατά την άποψή μου, μόνο ικανοποιητικές δεν ήταν. Συγκεκριμένα του τέθηκε η ερώτηση : «Αν υπάρξει πρόβλημα έρευνας διάσωσης στα Ίμια ή σε περιοχές που για τους Τούρκους έχουν χαρακτηριστεί γκρίζες ζώνες ποιος θα πάει ;». Απάντησε : «Τα Ίμια είναι ελληνικό έδαφος και θα πάει η ελληνική ακτοφυλακή, όπως κάνει πάντα. «Δεν υπάρχουν γκρίζες ζώνες για την Ελλάδα. Δεν υπάρχουν για κανέναν». Η συμφωνία αυτή που υπογράφηκε μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας, με τη διαμεσολάβηση και εγγύηση των Γερμανών στηρίζεται στην αμοιβαία εμπιστοσύνη μεταξύ των δύο χωρών. Όμως στην περίπτωσή μας ο ένας εκ των συμβαλλομένων μερών δεν είναι και τόσο αξιόπιστος συνομιλητής. Λίγες μέρες πριν, όταν σημειώθηκε η τραγωδία με την πτώση του ελικοπτέρου και την απώλεια των τριών αξιωματικών του Πολεμικού Ναυτικού μας στην Κίναρο, η Άγκυρα επισήμως έσπευσε να αμφισβητήσει το δικαίωμα της Ελλάδας για Έρευνα και Διάσωση στο μέσο του Αιγαίου. Ακολούθησε η συνήθης ανταλλαγή ΝΟΤΑΜs μεταξύ των δύο χωρών, όπου η Αθήνα απέρριψε τις αξιώσεις της Τουρκίας, με την Άγκυρα να επιμένει στη δική της θέση. Το πολιτικό συμπέρασμα, όμως, ήταν ότι η Τουρκία κάθε άλλο παρά έχει αλλάξει στάση στο θέμα της έρευνας και διάσωσης, αλλά θα επιχειρήσει μέσω της εμπλοκής του ΝΑΤΟ να αδρανοποιήσει την ελληνική αρμοδιότητα σε μεγάλες περιοχές του Αιγαίου. Σε συνέχεια του παραπάνω ζητήματος τέθηκε επίσης στον κ. Καμμένο η ερώτηση, αν υπάρχει περίπτωση να δημιουργηθεί θέμα ως προς τις ζώνες ευθύνης έρευνας - διάσωσης επί των οποίων οι Τούρκοι έχουν γνωστές διεκδικήσεις ανατολικά του 25ου Μεσημβρινού. Η απάντηση του ήταν χαρακτηριστική: «Αυτό που λέτε τώρα, πραγματικά δεν μπορώ να το καταλάβω και το λένε και διάφοροι πολιτικοί. Για να βρεθεί από τα παράλια της Μικράς Ασίας στα διεθνή ύδατα θα πρέπει να είναι «superman». Θα πρέπει να περάσει τα τουρκικά παράλια, που θα τα σταματάει η ακτοφυλακή, τα τουρκικά χωρικά ύδατα, τα ελληνικά χωρικά ύδατα, να μη σταματήσει στο ελληνικό νησί, να περάσει και το ελληνικό νησί και εν συνεχεία να προχωράει προς τη Λάρισα. Αυτή είναι πράγματι μια περίπτωση που θα αφορά ούτε καν το 1%». Θα πρέπει λοιπόν να επισημανθούν τα εξής : Δεν είναι καθόλου δύσκολο να φτάσει κάποιος στα διεθνή ύδατα. Οι διακινητές προσαρμόζονται ανάλογα με τις συνθήκες που επικρατούν κάθε φορά και τις δυναμικές που αναπτύσσονται. Οι μέθοδοι που χρησιμοποιούν αλλάζουν και η διακίνηση δεν γίνεται πάντα με φουσκωτά και βάρκες, ώστε να γίνονται αντιληπτοί. Αρκετές φορές η διακίνηση γίνεται με πολυτελή ιστιοφόρα τα οποία αποβιβάζουν τους πρόσφυγες - μετανάστες σε διάφορες παραλίες νησιών πρώτης γραμμής, χωρίς να γίνονται αντιληπτά από το Λιμενικό Σώμα ή συνεχίζουν σε νησιά που βρίσκονται στη μέση του Αιγαίου. Τι θα συμβεί λοιπόν αν εσκεμμένα η Τουρκία διοχετεύσει προσφυγικές - μεταναστευτικές ροές σε συγκεκριμένες περιοχές, με σκοπό τη δημιουργία προβλήματος;  Θα επαφιέμεθα στην καλή πρόθεση του εκάστοτε Νατοϊκού Διοικητή και τη θέση που θα πάρει για την αρμοδιότητα έρευνας - διάσωσης; Η άποψη των Δυτικών συμμάχων σχετικά με τις ελληνοτουρκικές διαφορές είναι ότι πρόκειται για διμερές ζήτημα που δεν τους αφορά. Όπως ανέφερε ο κ. Υπουργός, δίπλα στο Διοικητή Γερμανό ναύαρχο που ασκεί την Τακτική Διοίκηση, θα βρίσκονται 2 αξιωματικοί σύνδεσμοι εν πλω, ένας Έλληνας και ένας Τούρκος. Σε περίπτωση λοιπόν που ο Νατοϊκός Διοικητής πειστεί από τις αιτιάσεις του Τούρκου συνδέσμου για την αρμοδιότητα έρευνας - διάσωσης σε μια περιοχή τι θα συμβεί; Η συγκεκριμένη περίπτωση θα καταγραφεί ότι τυγχάνει της διεθνούς αποδοχής και του επιδιαιτητού που έχουμε ορίσει και θα δώσει ένα ακόμα επιχείρημα στην Τουρκική διπλωματία ;

Σε τρία σημεία της συνέντευξης που παραχώρησε ο κ. Υπουργός ανέφερε το Καστελόριζο ως μια περιοχή που θα αναπτυχθεί και θα επιχειρεί η Νατοϊκή δύναμη. Όπως είναι γνωστό η Τουρκία είχε επιμείνει στις διαπραγματεύσεις που προηγήθηκαν να μην συμπεριλαμβάνονται στην περιοχή επιχειρήσεων τα Δωδεκάνησα και το σύμπλεγμα Μεγίστης ή Καστελορίζου. Το επιχειρησιακό σχέδιο δεν έχει ακόμη ανακοινωθεί προκειμένου να γνωρίσουμε ακριβώς τι περιλαμβάνει, αλλά σύμφωνα με πληροφορίες που διέρρευσαν στον τύπο το Καστελόριζο τελικά δεν συμπεριλαμβάνεται στην περιοχή που θα αναπτυχθεί και θα επιχειρεί η Νατοϊκή δύναμη. Γιατί η περιοχή αυτή έχει ιδιαίτερη σημασία; Το Καστελόριζο είναι το ανατολικότερο άκρο της Ελλάδας, που απέχει 72 ναυτικά μίλια από Ρόδο και 1,25 από τις τουρκικές ακτές. Στη Σύμβαση του 1982 στο Montego Bay για το Δίκαιο της Θάλασσας αναφέρεται, ότι όλα τα νησιά που κατοικούνται, διαθέτουν ΑΟΖ. Άρα αυτό ισχύει και για το Καστελόριζο. Ειδικά για την περίπτωση του Καστελόριζου, η Τουρκία υποστηρίζει ότι δεν είναι δυνατόν ένα τόσο μικρό νησί μπροστά από τις τουρκικές ακτές, να έχει ένα τόσο μεγάλο κομμάτι υφαλοκρηπίδας ή ΑΟΖ. Και προβάλει το επιχείρημα ότι το σύμπλεγμα των νησίδων-βραχονησίδων της περιοχής του Καστελόριζου, διέπεται από ειδικό καθεστώς, των αποκομμένων νησίδων που επικάθονται επί της τουρκικής υφαλοκρηπίδας. Άρα, τα νησιά αυτά υποστηρίζει η Άγκυρα, δεν διαθέτουν ούτε ΑΟΖ, ούτε και έχουν δική τους υφαλοκρηπίδα. Γιατί η αντίδραση αυτή της Άγκυρας; Κάτω από τα νησιά αυτά ξεκινά το υποθαλάσσιο οροπέδιο του Αναξίμανδρου ή λεκάνη του Ηροδότου όπου σύμφωνα με πληροφορίες στο υπέδαφός του βρίσκεται το μεγαλύτερο στη Μεσόγειο κοίτασμα φυσικού αερίου,  πετρελαίου και υδριτών (παγωμένα μόρια νερού, που έχουν κυψέλες συμπυκνωμένου στερεού μεθανίου, με πολύ μεγάλη πυκνότητα, που γι΄ αυτό αποτελεί ένα ορυκτό υπερκαύσιμο). Η εν λόγω περιοχή ξεκινά από εκεί και καταλήγει νότια της Κρήτης.  Αν η Τουρκία δεχτεί ότι η περιοχή του Καστελόριζου ανήκει στην Ελληνική ΑΟΖ, τότε το Καστελόριζο αποτελεί σημείο οριοθέτησης της ΑΟΖ της Ελλάδας με την Αίγυπτο και με την Κύπρο και συνεπώς, η Τουρκία δεν έχει θαλάσσια σύνορα με την Αίγυπτο, ώστε να συμπεριληφθεί και αυτή στη διαχείριση του υποθαλάσσιου πλούτου της περιοχής. Για το λόγο αυτό γίνεται απόλυτα κατανοητό, ότι το σύμπλεγμα των νησιών αυτών πέραν της ελληνικότητας του εδάφους των έχουν τεράστια οικονομική σημασία για το μέλλον της χώρας. Δεν έχει γίνει γνωστό αν αυτό ισχύει τελικά, για ποιο λόγο δεν συμπεριλήφθηκε το Καστελόριζο στις περιοχές ανάπτυξης της και δράσης της Νατοικής δύναμης. Αν αυτό τελικά δεν συμπεριλήφθηκε κάτω από Τουρκικές πιέσεις, θα πρέπει να μας προβληματίσει ιδιαίτερα.

Σύμφωνα με όσα  επίσης είπε ο κ. Καμμένος, οι ελληνικές και τουρκικές ένοπλες δυνάμεις θα επιχειρούν μόνο στα δικά τους χωρικά ύδατα ή στον δικό τους εναέριο χώρο. Εξήγησε δε πως ακριβώς θα γίνεται η διαδικασία από την ώρα που θα ξεκινά μια λέμβος από τα τουρκικά παράλια μέχρι την επέμβαση της ελληνικής ή τουρκικής ακτοφυλακής και το ρόλο της Νατοϊκής δύναμης. Ανέφερε ότι σε περίπτωση που ένα  σκάφος περάσει από την πλευρά των ελληνικών χωρικών υδάτων, εκεί η Frontex και το Λιμενικό Σώμα έχουν υποχρέωση να απαγορεύσουν τη διέλευση του και θα παραδίδουν στις τουρκικές αρχές τα άτομα που επιβαίνουν στη βάρκα. Το ίδιο θα συμβαίνει όπως ανέφερε και στις περιπτώσεις που οι επιβαίνοντες σκίσουν τη βάρκα και πέσουν στη θάλασσα, δηλαδή αν μετατραπεί σε θέμα έρευνας – διάσωσης. Ερωτηματικά όμως δημιουργούνται κατά πόσο η Τουρκία επιθυμεί να συνεργαστεί με τη FRONTEX, εξαιτίας των ενστάσεων της λόγω της συμμετοχής της Κυπριακής Δημοκρατίας. Επίσης ερωτήματα δημιουργούνται κατά πόσο θα συμπεριληφθεί η Λήμνος στους σχεδιασμούς του ΝΑΤΟ και θα χρησιμοποιείται το αεροδρόμιό της για τη νατοϊκή επιχείρηση ή θα εξαιρεθεί, όπως παγίως απαιτεί η Τουρκία; Το αυτό ισχύει και για τα σημεία ανεφοδιασμού των πλοίων. Δηλ. αν αυτά θα ανεφοδιάζονται από τα λιμάνια των νησιών του Αιγαίου ή θα εξαιρεθούν κατόπιν πιέσεων των Τούρκων όπως συνέβη πρόσφατα με το ταξίδι του Έλληνα πρωθυπουργού στο Ιράν και το θέμα που δημιουργήθηκε με τον ανεφοδιασμό του Α/Φ στη  Ρόδο.

Όλα αυτά λοιπόν απομένουν να τα δούμε στην πράξη και αυτό που απαιτείται από τα συναρμόδια Υπουργεία Εξωτερικών και Άμυνας, είναι ότι αφενός θα πρέπει να αξιοποιήσουν αποτελεσματικά τη νατοϊκή συμμετοχή στην αντιμετώπιση του προσφυγικού-μεταναστευτικού προβλήματος και αφετέρου να υπάρχει συνεχής επαγρύπνηση για την προστασία των εθνικών συμφερόντων και κυριαρχικών δικαιωμάτων της χώρας.
*Οι θέσεις που εκφράζονται στο κείμενο είναι απολύτως προσωπικές