Σύνοδος ΝΑΤΟ στη Βαρσοβία: στρατηγικές προκλήσεις, οξύμωρα και γέφυρες ασφάλειας και συνεργασίας

Δρ. Νικόλαος Παπαναστασόπουλος (*)

Η τελευταία σύνοδος του ΝΑΤΟ στην Βαρσοβία (Ιούλιος 2016) επιβεβαίωσε τις στρατηγικές προκλήσεις και τα διλήμματα που έχει να αντιμετωπίσει η Συμμαχία. Από τη μια, ο τόπος που έλαβε χώρα η σύνοδος είχε τον συμβολισμό της προάσπισης από πλευράς Οργανισμού των ανατολικών μελών του. Η Πολωνία και τα πρώηνανατολικά κράτη βιώνουν άλλωστε αυτές τις υπαρξιακές ανησυχίες και την «κουλτούρα του φόβου» που παράγεται και συντηρείται από την Ρωσία. Κανείς άλλωστε δεν μπορεί να ξεχάσει τις δηλώσεις του Ρώσου προέδρου για την ικανότητα προέλασης των ρωσικών δυνάμεων σε πολύ σύντομο χρόνο και σε βάθος των ανατολικών συνόρων της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Έστω και αν αυτές οι δηλώσεις γίνονται για το «στρατηγικό θεαθήναι», οι κοινωνίες αυτών των χωρών, πέρα από την προσαρμογή τους στην Ευρωπαϊκή Ένωση είδαν και την ένταξή τους στο ΝΑΤΟ, ως πυλώνα ασφάλειας και προστασίας απέναντι στην ρωσική αρκούδα που βρίσκεται σ’ ένα σπήλαιο, ελάχιστα βήματα μακριά τους. Κατά συνέπεια, αυτή είναι μια προτεραιότητα του ΝΑΤΟ, ήτοι η προστασία των μελών του που αντιμετωπίζουν την απειλητική διάθεση ενός γείτονα που τους εξουσίαζε για τόσα χρόνια.

Επειδή πολλά λέγονται και ακούγονται κανείς δεν μπορεί να παραγνωρίσει ή να προσπεράσει «αβρόχοις ποσί» τα τραυματικά βιώματα αυτών των χωρών. Η πολιτική τους ανθρωπολογία καθορίστηκε σε μεγάλο βαθμό από την σοβιετική επιρροή και όλη η μετάβαση στο ευρωπαϊκό κεκτημένο αν μη τι άλλο συνιστά εξοβελισμό αυτής της «σοβιετικής παιδείας». Επομένως αυτός ο πολιτικός και όχι μόνο δυισμός είναι η κυρίαρχη πρόκληση γι’ αυτά τα κράτη, όπου οι απαντήσεις και οι λύσεις δεν είναι προφανείς. Η συμμετοχή τους στο ΝΑΤΟ και στην Ευρωπαϊκή Ένωση παρέχει ένα πλαίσιο ασφάλειας και ανάπτυξης, το οποίο παραμένει επαρκές έως ότου φυσικά δοκιμαστεί.

Η επέμβαση άλλωστε της Ρωσίας στην Ουκρανία και η προσάρτηση της Κριμαίας ήταν εκείνη που επιβεβαίωσε ή ανατροφοδότησε όλες αυτές τις ανησυχίες ανατολικών εταίρων και μη του ΝΑΤΟ. Εξ ου και η συνεργασία ΝΑΤΟ και Ευρωπαϊκής Ένωσης συνιστά επιταγή των προκλήσεων και της ανάγκης για συντονισμό για την καταπολέμηση της τρομοκρατίας και τη σταθερότητα σε μια ρευστή, επικίνδυνη και μεστή σε μέτωπα γεωπολιτική πραγματικότητα. Η κοινή δήλωση ΝΑΤΟ και Ένωσης αποσκοπεί στην αντιμετώπιση των υβριδικών απειλών, την επιχειρησιακή θαλάσσια συνεργασία, την μετανάστευση, την ασφάλεια και άμυνα στον κυβερνοχώρο, στην ανάπτυξη αμυντικών δυνατοτήτων, την αμυντική βιομηχανία και έρευνα, τη διεξαγωγή ασκήσεων, με έμφαση και εστίαση (για διαφορετικούς λόγους) τόσο στους ανατολικούς όσο και στους νότιους εταίρους του ΝΑΤΟ.

Τα κείμενα επιβεβαιώνουν τις πάγιες αρχές και τη στρατηγική κουλτούρα του ΝΑΤΟ, του οποίου η εμβέλεια -εξαιτίας των σύγχρονων συνθηκών- αποκτά μεγαλύτερο βάθος στην περιοχή της Μεσογείου και της Μέσης Ανατολής. Κατεξοχήν, η ενδυνάμωση της επιτήρησης και συλλογής των αναγκαίων πληροφορικών, με τα ανάλογα τεχνολογικά μέσα, συνιστούν την απάντηση από πλευράς της Συμμαχίας. Η άλλη «απάντηση» και στο άλλο ανατολικό μέτωπο έχει να κάνει με τη συγκρότηση στρατιωτικών πολυεθνικών σχηματισμών (στο επίπεδο του τάγματος) στην Πολωνία, Εσθονία, Λετονία και Λιθουανία, ως ασπίδα απέναντι στις ρωσικές απειλές.

Είναι αλήθεια ότι οι ΗΠΑ σκεφτόντουσαν να απαγκιστρωθούν στο πλαίσιο του ΝΑΤΟ και να ενεργοποιήσουν την Ευρωπαϊκή Ένωση σε θέματα άμυνας και ασφάλειας. Προτεραιότητά τους ήταν η περιοχή της Άπω Ανατολής και ο κινεζικός ηγεμονισμός. Ωστόσο, οι εξελίξεις μετά την Αραβική Άνοιξη, η Συρία και κυρίως η κρίση της Ουκρανίας επέφεραν τους αναγκαίους ανασχεδιασμούς. Ως εκ τούτων, το ευρύτερο σκηνικό στην Μέση Ανατολή, στη Συρία και το Ιράν επιτάσσουν για το ΝΑΤΟ και τα μέλη του μια πιο αναστοχαστική και ευέλικτη θέαση της πραγματικότητας και του οξύμωρου της θεώρησης των σχέσεών του με τη Ρωσία. Από τη μια δηλαδή να στοχοποιούν μέσω της αντιβαλλιστικής άμυνας τη Ρωσία και από την άλλη να την έχουν ανάγκη για την αρχιτεκτονική ασφάλειας. Προς τούτο την ώρα που γράφονται αυτές οι γραμμές διεξάγεται η συνάντηση ΝΑΤΟ και Ρωσίας (NATO-Russia Council).

Πέρα από τα όποια σχόλια για τον τρόπο με τον οποίο η ελληνική πλευρά διατράνωσε αυτή τη στρατηγική αναγκαιότητα (και εισέπραξε την ανάλογη θυμηδία), είναι βέβαιο ότι αυτή αποτελεί sine qua non συνθήκη για το όποιο οικοδόμημα ασφάλειας.

Γνωρίζοντας τον υπουργό εξωτερικών του οποίου ήμουν φοιτητής, κατανοώ τα ορμέμφυτα και το υπόβαθρο της ελληνικής θέσης στη Σύνοδο για ενδυνάμωση της συνεργασίας ΝΑΤΟ και Ρωσίας. Στο σχόλιο άλλωστε του Αμερικανού προέδρου στον Έλληνα πρωθυπουργό για τον «φίλο σου Πούτιν», ο κύριος Τσίπρας θα μπορούσε να απαντήσει ότι «διάβασα αυτά που έλεγε ο κύριος Brzezinski στη Μεγάλη Σκακιέρα». Μην ξεχνάμε τον τρόπο που στο ομώνυμο βιβλίο ο Brzezinski επιχείρησε τη γεφύρωση του «οξύμωρου» στις σχέσεις ΗΠΑ-Ρωσίας (υπό την αμερικανική πάντα εκδοχή).

Σ’ αυτή τη βάση, ο τρόπος που κάποιος λέει κάτι, το μέγεθος (που δεν είναι μόνο η ισχύς, αλλά η υψηλή στρατηγική) και η εικόνα, τού προσδίδει και την ανάλογη βαρύτητα όταν προτείνεται κάτι ορθό στρατηγικά. Παραλληλίζοντας τη Σύνοδο του ΝΑΤΟ με τη συνέλευση των Αχαιών στον Τρωικό Πόλεμο, εκεί υπήρχαν οι φωνές των δυνατών Αγαμέμνονα και Αχιλλέα, του σοφού Νέστορα και του πολυμήχανου Οδυσσέα. Η χώρα μας στην άσκηση της εξωτερικής της πολιτικής και εθνικής στρατηγικής αδήριτα μπορεί να διαδραματίσει τους ρόλους των τελευταίων. Προϋπόθεση φυσικά είναι η εικόνα μας ως κράτους και το τι εκπέμπουμε σε εταίρους και αντιπάλους. Η ευελιξία μας και όχι η ατροφία μέσων και κυρίως να μην λέμε και να κάνουμε τίποτα, χωρίς τα αντίστοιχα «αντίδωρα».

Σ’ έναν κόσμο που δεν χαρακτηρίζεται μόνο από αλλαγές, αλλά κυρίως από μεταλλαγές (όπου υπάρχουν και οπισθοδρομήσεις) κάθε Οργανισμός που είναι επιφορτισμένος με θέματα άμυνας και ασφάλειας καλείται να αντιμετωπίσει προκλήσεις, γεφυρώνοντας παράδοξα. Αυτό όμως είναι και το νόημα της στρατηγικής, το αιρετικό, το μη προφανές, «το λίγο που είναι πολύ και το πολύ που φαντάζει λίγο». Το παιχνίδι της είναι δύσκολο και θέλει καλούς παίκτες, καθώς το διακύβευμα είναι αξιακά υπέρτερο από οτιδήποτε άλλο.

* Ο Νικόλαος Παπαναστασόπουλος είναι διδάκτορας διεθνούς πολιτικής και διαχείρισης κρίσεων. Είναι μέλος της Ακαδημίας Στρατηγικών Αναλύσεων (ΑΣΑ) και διδάσκει ως συνεργάτης στο Πανεπιστήμιο Αθηνών.

ΠΗΓΗ