Το Μικρασιατικό Αδιέξοδο

«Οἱ Τοῦρκοι ἐννοούν νὰ παλαίσουν ὑπέρ τῆς ἐλευθερίας καὶ τῆς ἀνεξαρτησίας των, ἀκριβώς διὰ τὰ αὐτά πράγματα, ὑπέρ τῶν ὁποίων ἠγωνίσθημεν καὶ ἐμείς ἐναντίον αὐτών». Ο Ιωάννης Μεταξάς προς τον  πρωθυπουργό Δημήτριο Γούναρη, όταν απέρριψε την πρόταση του να αναλάβει την διοίκηση της Στρατιάς της Μικράς Ασίας (29 Μαρ. 1921).

Την 26^η Μαρτίου 1921, ο Δημήτριος Γούναρης[1] ορκίσθηκε πρωθυπουργός της Ελλάδος, διαδεχόμενος τον Νικόλαο Καλογερόπουλο. Ο Γούναρης βρέθηκε αντιμέτωπος με το δυσεπίλυτο έργο υλοποιήσεως της Συνθήκης των Σεβρών, η οποία αποτελούσε το επιστέγασμα της μικρασιατικής πολιτικής του Ελ. Βενιζέλου. Την περίοδο εκείνη ο Ελληνικός Στρατός κατείχε μέρος της Μικράς Ασίας, ίσο σχεδόν με την συνολική έκταση της Ελλάδος.

Η Πρόταση του Αντιστρατήγου Λεωνίδα Παρασκευόπουλου

Παρασκευόπουλος

Ο Κεμάλ Ατατούρκ δεν αναγνώρισε την συνθήκη των Σεβρών, που υπέγραψε η κυβέρνηση του τελευταίου Σουλτάνου της Τουρκίας Μωάμεθ ΣΤ΄. Τον Ιούνιο του 1920, εξαπέλυσε κύμα επιθέσεων όχι μόνο κατά του ελληνικού στρατού, αλλά και των βρετανικών δυνάμεων στην περιοχή της Νικομήδειας. Οι σύμμαχοι έδωσαν την συγκατάθεση τους για την  προέλαση της Στρατιάς Μικράς Ασίας μέχρι την γραμμή Προύσα, Ουσάκ, Φιλαδέλφεια, πολύ μακρύτερα των ορίων της περιοχής που μας επιδικάσθηκε από την συνθήκη των Σεβρών, με σκοπό την καταδίωξη και εξουδετέρωση των Τούρκων εθνικιστών. Η νικηφόρα προέλαση του Ελληνικού Στρατού δεν μετέβαλε την στάση του Κεμάλ. Την 22^α Αυγούστου 1920, ο Αντιστράτηγος Λεωνίδας  Παρασκευόπουλος, διοικητής της Στρατιάς της Μικράς Ασίας,  εισηγήθηκε στον Ελ. Βενιζέλο την ανάληψη εκστρατείας για την συντριβή του εθνικιστικού κινήματος. Σε πρώτη φάση πρότεινε την κατάληψη της γραμμής Εσκί Σεχίρ (Δορύλαιο), Αφιόν Καραχισάρ και σε δεύτερη προέλαση προς την Άγκυρα και προς το Ικόνιο. Η αποστέρηση από τον Κεμάλ περιοχών στρατολογήσεως ανδρών και του σιδηροδρομικού δικτύου της χώρας, θα τον εξανάγκαζαν να αναγνωρίσει την συνθήκη ή να εγκαταλείψει τον αγώνα. Ο Βενιζέλος ζήτησε την οικονομική και στρατιωτική βοήθεια της Μεγάλης Βρετανίας την οποία δεν έλαβε ποτέ. Την 1^η Νοεμ. 1920 έχασε τις βουλευτικές εκλογές τις οποίες ο ίδιος προκήρυξε. Στην θέση του παραιτηθέντος Παρασκευόπουλου η νέα κυβέρνηση τοποθέτησε τον Αντιστράτηγο Αναστάσιο Παπούλα.

Το Αδιέξοδο της Νέας Κυβερνήσεως

Γούναρης

Η νέα κυβέρνηση μετά από δημοψήφισμα επανάφερε τον Βασιλέα Κωνσταντίνο στον θρόνο της Ελλάδος. Η Γαλλία και η Ιταλία είχαν πλέον την δικαιολογία όχι μόνο να σταματήσουν να υποστηρίζουν την Ελλάδα, αλλά και να συνάψουν ξεχωριστές συμφωνίες με τον Κεμάλ. Ο πρόεδρος των ΗΠΑ Γούντροου Ουίλσον, υπέρμαχος της αυτοδιαθέσεως των λαών, αποσύρθηκε από την σύσκεψη ειρήνης των Παρισίων, λόγω προβλημάτων υγείας. Ο μόνος σύμμαχος που απέμεινε στην  Ελλάδα  ήταν ο πρωθυπουργός του Ηνωμένου Βασιλείου Λόυντ Τζώρτζ. Τον Ιανουάριο του 1921, η νέα κυβέρνηση αποφάσισε να επιχειρήσει την καταστροφή των Κεμαλικών δυνάμεων, εξαπολύοντας επιθετική αναγνώριση προς το Εσκή Σεχήρ, η οποία όμως αποκρούστηκε. Τον Φεβρουάριο πραγματοποιήθηκε σύσκεψη στο Λονδίνο με την συμμετοχή εκπροσώπων του Κεμάλ, προκειμένου να συμφωνηθεί ανακωχή μεταξύ των εμπολέμων και να υπογραφεί συνθήκη ειρήνης. Η Ελληνική κυβέρνηση ήταν πρόθυμη για μικρές παραχωρήσεις από τα προβλεπόμενα στην συνθήκη των Σεβρών. Οι Κεμαλικοί έθεσαν ως αδιαπραγμάτευτο όρο για την έναρξη οποιασδήποτε συζητήσεως, την αποχώρηση του Ελληνικού Στρατού από την Μικρά Ασία και την Ανατολική Θράκη. Ο Δημήτριος Γούναρης που συμμετείχε στην σύσκεψη, υπό την ιδιότητα του Υπουργού Στρατιωτικών, έλαβε την συγκατάθεση από τον Λόυντ Τζώρτζ να κινηθεί προς καταστροφή των Τούρκων σε όσο βάθος χρειαζόταν. Τον Μάρτιο του 1921, ο Ελληνικός στρατός κατέλαβε το Αφιόν Καραχισάρ, αλλά ο Ισμέτ Ινονού αντέταξε σθεναρή άμυνα προ του Εσκη Σεχήρ, υποχρεώνοντας τους επιτιθέμενους Έλληνες να υποχωρήσουν για δεύτερη φορά με βαριές απώλειες. Η εξέλιξη αυτή ανάγκασε το Α΄ΣΣ να αποχωρήσει και από το Αφιόν Καραχισάρ. Η εκστρατεία του Μαρτίου έπληξε την αξιοπιστία και το γόητρο του Ελληνικού Στρατού στα μάτια των συμμάχων. Οι Κεμαλικοί δεν πολέμησαν σαν «συρφετός ατάκτων», αλλά σαν ένας οργανωμένος και πειθαρχημένος στρατός.

Προς Αναζήτηση Αρχιστρατήγου

Μεταξάς

Ο πρωθυπουργός Δημήτριος Γούναρης άρχισε να δυσπιστεί για την ικανότητα του Παπούλα να φέρει σε πέρας την εκστρατεία. Η Γαλλία, η Ιταλία και η ΕΣΣΔ υπέγραψαν ξεχωριστές συμφωνίες με τον Κεμάλ παραχωρώντας του εδάφη και προμηθεύοντάς τον με παντοειδές πολεμικό υλικό. Ο Γούναρης συνειδητοποίησε ότι έπρεπε να  ενεργήσει ταχύτητα, διότι χρόνος δούλευε προς όφελος των Τούρκων εθνικιστών. Προσδοκούσε ότι εάν υιοθετούσε το σχέδιο του Παρασκευόπουλου, θα εξανάγκαζαν τον Κεμάλ να αναγνωρίσει την Συνθήκη των Σεβρών. Ήξερε καλά ότι ο πλέον κατάλληλος να ηγηθεί του Ελληνικού Στρατού ήταν ο απόστρατος Υποστράτηγος Ιωάννης Μεταξάς.[2] Σε δύο συναντήσεις την 25^η και 29^η Μαρτίου 1921, παρουσία των Υπουργών Οικονομικών και Στρατιωτικών Πέτρου Πρωτοπαπαδάκη και Νικολάου Θεοτόκη και του Υποστρατήγου Αθανασίου Εξαδάκτυλου, ο Γούναρης προσπάθησε να πείσει τον Μεταξά να αναλάβει την αρχηγία της Στρατιάς της Μικράς Ασίας.[3] Ο Μεταξάς απέρριψε την πρόταση του γιατί δεν πίστευε στην δυνατότητα νίκης των ελληνικών όπλων, «Ἀποδεχόμενος τὴν άρχιστρατηγίαν, χωρίς φυσικά νὰ ἐκθέσω δημοσία τὴν ἀπιθανότητα τῆς ἐπιτυχίας, δίδω εἰς τὸ Ἔθνος ἐλπίδας τὰς ὁποίας δὲν συμμερίζομαι, δηλαδή τὸ ἐξαπατῶ». Κατά την άποψή του η εκστρατεία στην Μικρά Ασία δεν στρεφόταν μόνο εναντίον του Κεμάλ, αλλά του συνόλου του τουρκικού λαού. Ο Γούναρης του επεσήμανε ότι η πολιτική δεν ήταν δική του, αλλά του Βενιζέλου. Ο Κεμάλ ήταν αδιάλλακτος και του ζήτησε μία «στρατιωτική νίκη», για να μπορεί να διαπραγματευτεί μια έντιμη λύση του Μικρασιατικού ζητήματος. Η απάντηση του Μεταξά ήταν ότι και ακόμη στην περίπτωση κατά την οποία ο Κεμάλ υπέγραφε την συνθήκη των Σεβρών, θα βρισκόντουσαν αντιμέτωποι με κάποιον άλλο που δεν θα αναγνώριζε την ελληνική κυριαρχία. «Ἕνας λαός ἀγωνιζόμενος ὑπέρ τῆς ὑπάρξεὠς του, θὰ εὕρῃ πάντοτε ἀνθρώπους νὰ τὸν ὁδηγήσουν. Εἶναι πολιτική κατακτήσεως λαοῦ μὴ ἐννοοῦντος νὰ ὑποστῇ τὴν κατάκτησιν. Ἡ ἧττα τοῦ 1987 θὰ φαίνεται παιχνιδάκι, ἐμπρός εἰς ἐκείνη ἡ ὁποία μπορεῖ νὰ ἐπέλθει τώρα, νὰ πεῖτε τὴν ἀλήθεια στὸν ἑλληνικό λαό». Την θέση αυτή είχε επισημάνει με υπόμνημά του στον πρωθυπουργό Βενιζέλο τον Ιαν. του 1914, ως αρχηγός του Επιτελείου, για το ενδεχόμενο εκστρατείας στην Μικρά Ασία. Στην φράση αυτή εστιάζεται και ο πυρήνας του προβλήματος όχι μόνο της στρατιωτικής εκστρατείας, αλλά και της Μικρασιατικής πολιτικής του Ελ. Βενιζέλου, η οποία αποτέλεσε μία από την κύριες αιτίες της διαφωνίας του με τον Βασιλέα Κωνσταντίνο.

Μετά την άρνηση του Μεταξά, ο Γούναρης αποφάσισε την διεξαγωγή επιχειρήσεως, η οποία μετά την κατάληψη του Αφιόν Καραχισάρ και του Εσκή Σεχήρ, συνεχίσθηκε προς την Άγκυρα με ολέθρια αποτελέσματα για την Ελλάδα. Η συνέχεια υπήρξε ακόμα πιο οδυνηρή. Η κυβέρνηση δεν συνειδητοποίησε το βαθμό πτώσεως του ηθικού του στρατεύματος, που οδήγησε στην κατάρρευση του μετώπου. Εάν το είχε αντιληφθεί θέλω να πιστεύω ότι, θα αναλάμβανε το κόστος όλων εκείνων των σκληρών αποφάσεων που απαιτούνταν, προκειμένου να περισώσει ότι ήταν δυνατό να περισωθεί.

Παρότι η Μικρασιατική Καταστροφή, αποτελεί το σημαντικότερο γεγονός στην ιστορία της Ελλάδος μετά την επανάσταση του 1821, δεν μας χάρισε την σοφία που αποκτάται μετά τέτοιου είδους δοκιμασίες. Αυτό συμβαίνει γιατί σαν λαός αποδεχόμαστε ευκολότερα το υπερβατικό από το λογικό, ενώ θυσιάζουμε το εθνικό συμφέρον χάριν του κομματικού, στο βωμό των κερδών από την νομή της εξουσίας, μετά την εκλογική νίκη.

Αντιστράτηγος ε.α. Ιωάννης Κρασσάς

Βιβλιογραφία

α. Ιωάννης Μεταξάς, Το Προσωπικό του Ημερολόγιο, Εκδόσεις ΓΚΟΒΟΣΤΗΣ ΕΚΔΟΤΙΚΗ Α.Β.Ε.Ε, Αθήνα 1962.

β. Michel Llewellyn Smith, Το Όραμα της Ιωνίας, Αθήνα 2004, Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης.

γ. Γενικό Επιτελείο Στρατού, Διεύθυνσις Ιστορίας Στρατού (ΔΙΣ), ΕΠΙΘΕΤΙΚΑΙ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΥ 1920-ΜΑΡΤΙΟΥ 1921, Εκδόσεις ΔΙΣ, Αθήνα 1963.

---

Παπούλας

[1] Αχαιός πολιτικός (1867-1922) ιδρυτής του «Λαϊκού Κόμματος», κυρίου αντιπάλου των φιλελευθέρων. Κέρδισε τις εκλογές της 1^ης Νοε. 1920, ηγούμενος της «Ηνωμένης Αντιπολιτεύσεως». Την 15 Νοε. 1922, εκτελέσθηκε στου Γουδή, ως ένας από τους υπαίτιους της «Μικρασιατικής Καταστροφής». 

[2] Τον Ιουλ. του 1917, μετά την εκθρόνιση του Κωνσταντίνου από τον Βενιζέλο, ο Γούναρης εξορίσθηκε μαζί με άλλες 30 φιλοβασιλικές προσωπικότητες στο Αιάκειο της Σαρδηνίας. Την 6^η Δεκ. 1918, μαζί με τον Ι. Μεταξά και τον Ιωαν. Πεσμαζόγλου διέφυγαν στην Σαρδηνία. Οι Ιταλικές αρχές πάρα το αίτημα της Ελλάδος δεν τους εξέδωσαν, παρέχοντας τους την απαραίτητη κάλυψη. Οι δύο άνδρες γνωριζόντουσαν πολύ καλά.

[3] Ο Μεταξάς κράτησε λεπτομερείς σημειώσεις και από τις δύο συναντήσεις, οι οποίες εξαιρετικά ενδιαφέρουσες για τις σκέψεις της πολιτικής ηγεσίας της Ελλάδος την συγκεκριμένη εποχή.