Κωνσταντίνος ΙΑ Δραγάσης Παλαιολόγος

«Τό τήν πόλιν σοί δοῦναι, οὔτ’ ἐμόν ἐστίν, οὔτε ἄλλου τῶν κατοικούντων ἐνταῦθα, κοίνη γάρ ἡ γνώμη πάντες αὐτοπροαιρέτως ἀποθανοῦμεν καί οὔ φεισό-μεθα τῆς ζωῆς ἡμῶν.» Ἡ ἀπάντηση του Κ. Παλαιολόγου στον Μωάμεθ Β΄ νά παρα-δόσει τήν Πόλιν .

«Ἑάλω ἡ Πόλις», Τρίτη 29 Μαΐου 1453. Ο τελευταίος Έλληνας αυτοκράτορας Κωνσταντίνος ΙΑ΄ Δραγάσης Παλαιολόγος, πολέμησε γενναία και έπεσε ηρωικά, στην πύλη του Ρωμανού. Η άλωση της Κωνσταντινουπόλεως ξεπέρασε τα γεγονότα και τους αριθμούς, αποκτώντας διαχρονικά χαρακτηριστικά φυσικού φαινομένου. Κάθε λαός έχει ανάγκη από την αίσθηση του μεγαλείου, αλλά και από την ενθάρρυνση για την αντιμετώπιση του μοιραίου. Ο Μέγας Αλέξανδρος και ο Κωνσταντίνος Παλαιολόγος, είναι οι δύο μορφές οι οποίοι διαχρονικά έχουν σφραγίσει ανεξίτηλα τον ψυχισμό των Ελλήνων.

Η Παρακμή

«Ἑάλω ἡ Πόλις», τα λάθη και οι παραλείψεις, μας έκαναν να πιστέψουμε ότι, «Ήταν θέλημα Θεού». Η αυτοκρατορία νοσούσε βαριά και το τέλος φάνταζε αναπόφευκτο. Η ξεπερασμένων αντιλήψεων καθημαγμένη οικονομία και η ανύπαρκτος ναυτιλία, αδυνατούσαν να συντηρήσουν ότι είχε απομείνει από την άλλοτε κραταιά αυτοκρατορία. Οι θεσμοί είχαν χάσει κάθε δύναμη προσαρμογής, χωρίς να υπάρχει βούληση ανανεώσεως. Ο λαός είχε εξελιχθεί σε συρφετό χωρίς ήθος και αρετή, αλλά κυρίως έχασε τα «ανδρικά» εκείνα χαρακτηριστικά, τα οποία συγκρατούν τον κοινωνικό ιστό και δίνουν δύναμιν για την αντιμετώπιση των απειλών. Η Εκκλησία χωρίς αληθινή πίστη και πνοή, είχε υποτάξει τους άρχοντες και τον λαό σε μία εικονική πραγματικότητα. Οι τελευταίοι αυτοκράτορες εξαντλήθηκαν σε μικροπρεπείς διπλωματικές πανουργίες, κατάλοιπα παλαιών παραδόσεων, χωρίς σχέδιο και στρατηγική. Στον αντίποδα  οι Τούρκοι, είχαν ηγέτες με ισχυρή θέληση και σαφή σκοπό, οι οποίοι ενέπνεαν ορμή και μένος στο λαό τους.

Ο Μάρτυρας Αυτοκράτορας

Ο 49χρονος Κωνσταντίνος πίστευε ότι η μόνη ελπίς σωτηρίας έπρεπε να αναζητηθεί στην ένωση των εκκλησιών, η οποία δεν απειλούσε την εθνική υπόσταση. Απέναντι του είχε το φανατισμένο πλήθος, άρχοντες και λαό. Τον καθύβρισαν ως αιρετικό και προδότη των πατρίων, μη αντέχοντες μια νέα ελληνική συνείδηση, ικανή να φωτίσει το σκοτάδι της βυζαντινής παρακμής. Η ιστορία επιβράβευσε τον αυτοκράτορα ως μάρτυρα και ήρωα, σε μια εποχή που είχαν ξεχάσει τον ηρωισμό και το παράδειγμα δια της θυσίας. Ο Κωνσταντίνος απέρριψε την προσφορά του 21χρονου Μωάμεθ Β΄ να παραδώσει την Πόλη, με αντάλλαγμα την ηγεμονία της Πελοποννήσου, μαζί με την αυλή και όλα τα υπάρχοντα του. Η ιστορική απάντηση του «Πάντες αὐτοπροαιρέτως ἀποθανοῦμεν καί οὔ φεισόμεθα της ζωῆς ἡμῶν…», αποδεικνύει ότι είχε πλήρη συναίσθηση της ευθύνης του έναντι της ιστορίας. «Ἡ Πόλις Ἑάλω» με την μεγαλοπρέπεια αρχαίας τραγωδίας, οφειλόμενη αποκλειστικά στον Κωνσταντίνο ΙΑ΄ Δραγάση Παλαιολόγο και όχι στην ηρωική συνείδηση και το φρόνημα των συγχρόνων του.

Ο Θρύλος

«Ἑάλω ἡ Πόλις», σηματοδοτώντας το τέλος του μεσαιωνικού Ελληνισμού. Μετά την καταστροφή, έπρεπε να κρατηθούμε από κάπου. Ο ηρωικός θάνατος του Κωνσταντίνου δημιούργησε τον θρύλο που γιγαντώθηκε μέσα στην συνείδηση του λαού, έγινε όραμα και θρησκεία και μας κράτησε ζωντανούς στον ζόφο που ακολούθησε. Οι Έλληνες υπήρξαν οι πρώτοι που εξεγέρθηκαν κατά των Τούρκων, έχοντας βάλει από τότε σκοπό να πάρουν πίσω την Πόλη. Η λαχτάρα αυτή, δημιούργησε την Μεγάλη Ιδέα, η οποία μας έσπρωξε να επεκτείνουμε τα όρια μας και να αυξήσουμε την έκταση μας. Το 1922 «Ἑάλω ἡ Πόλις», για δεύτερη φορά και η «Ιδέα» χάθηκε στα ματωμένα νερά της Σμύρνης. Ήταν τεράστια η συμφορά, βρήκαμε όμως την δύναμη να σηκωθούμε όρθιοι και πάλι.

Η κατανόηση όλων των παραμέτρων που επηρεάζουν μία κατάσταση προϋποθέτει ένα βαθμό ευφυΐας, ενώ η αντιμετώπιση της απαιτεί επιπροσθέτως γνώσεις και ικανότητες. Η ευθύνη της αποφάσεως βαρύνει τον ηγέτη, τα υπόλοιπα τα αναλαμβάνει η ιστορία.

Αντγος εα Ιωάννης Κρασσάς

Βιβλιογραφία

Νεώτερον Εγκυκλοπαιδικό Λεξικό Ηλίου

Κώστα Δ. Κυρίτση : Κωνσταντίνος Παλαιολόγος , Αθήνα 1962

ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΕΘΝΟΥΣ, ΕΚΔΟΤΙΚΗ ΑΘΗΝΩΝ Α.Ε. Αθήνα 1977