Ιστορικό: Η Καταστροφή των Ψαρών

«Ὑπὲρ γονέων καὶ τέκνων, ὑπὲρ τῶν γυναικῶν, ὑπὲρ πατρίδος πρόκειται καὶ πάσης τῆς Ἑλλάδος, ὅσιος ἀγῶνας.»’Ανδρέας Κάλβος, ᾨδὴ Δευτέρα, Εἰς Ψαρά

Την 20η Ιουνίου 1824 ο τουρκικός στόλος (70 πολεμικά και 130 μεταγωγικά πλοία), υπό τον Καπουδάν (ναύαρχο) Χοσρέφ Πασά, έφτασε στη βόρεια ακτή των Ψαρών. Μετά από σφοδρό κανονιοβολισμό άρχισε η αποβίβαση 3.000 στρατιωτών από τους 15.000 που επέβαιναν επί των πλοίων. Τα Ψαρά υπεράσπιζαν 1.300 ψαριανοί (οι δυνάμενοι να φέρουν όπλα από τους 7.000 κατοίκους της νήσου), 900 ένοπλοι από την Μακεδονία και τον Όλυμπο και 800 εξοπλισθέντες πρόσφυγες, από τους 18.000, οι οποίοι κατέφυγαν στα Ψαρά, μετά την σφαγή της Χίου.

Η Απόφαση του Σουλτάνου

Τα Ψαρά, μετά την Ύδρα και τις Σπέτσες, ήταν η τρίτη σε ναυτική ισχύ νήσος της Ελλάδος. Ο στόλος τους αποτελείτο από 40 πολεμικά πλοία, αριθμό πυρπολικών και πλήθος μικρότερων βοηθητικών σκαφών, τα οποία επάνδρωναν έμπειρα και γενναία πληρώματα. Οι ψαριανοί ύψωσαν αμέσως την σημαία της επαναστάσεως και άρχισαν επιδρομές εναντίον των Τούρκων στα νησιά, αλλά κυρίως στις μικρασιατικές ακτές. Η προσβολή όχι μόνο τουρκικών, αλλά και ευρωπαϊκών πλοίων, όπως επίσης και η αιχμαλωσία ανθρώπων για την λήψη λύτρων ή προς πώληση αυτών, προκάλεσαν την οργή του Σουλτάνου Μαχμούτ του Β΄. Η Υψηλή Πύλη αποφάσισε με την συνδρομή της Αιγύπτου την καταστροφή του ελληνικού στόλου [1] και των νήσων Κάσου, Ψαρών, Σάμου, Ύδρας και Σπετσών. Η εντολή του Σουλτάνου για τα Ψαρά ήταν σαφής: «Ἀπό ἑπτά χρονῶν καὶ ἐπάνω σκλάβο δὲν θέλω, μόνον σπαθί».

Η Ολιγωρία του Εκτελεστικού

Η γερουσία των Ψαρών, από τις αρχές του 1824, έκανε επανειλημμένες εκκλήσεις στην κυβέρνηση και την Ύδρα για την έγκαιρη αποστολή βοήθειας για την αντιμετώπιση του τουρκικού στόλου. Η Ύδρα είχε αναλάβει την διεύθυνση των ναυτικών επιχειρήσεων, συνέλεγε φόρους από τα νησιά, διαχειριζόταν τις επιχορηγήσεις από την κυβέρνηση και διένειμε τους πόρους στα άλλα νησιά [2]. Ενεργούσε ανεξέλεγκτα, χωρίς να λογοδοτεί ούτε να δέχεται διαταγές από κανένα. Οι άπληστοι Υδραίοι εκβίαζαν την κεντρική διοίκηση, προκειμένου να λάβουν μέρος των χρημάτων του πρώτου δανείου από την Αγγλία. Το Εκτελεστικό(η κυβέρνηση) έκαμε έκκληση στον πατριωτισμό των Υδραίων για να σπεύσουν προς βοήθεια των απειλούμενων νήσων. Η εσκεμμένη ολιγωρία τους κόστισε στο έθνος την καταστροφή της Κάσου και των Ψαρών.

Η Απόφαση των Ψαριανών

Η γερουσία των Ψαρών αποφάσισε να αμυνθούν κατά των Τούρκων. Κατά την υλοποίηση της αποφάσεώς τους υπέπεσαν σε μια σειρά από ολέθρια, όπως αποδείχθηκε λάθη. Έκριναν ορθότερο να αμυνθούν επί της ξηράς, λόγω της υπεροχής του εχθρού, τόσο σε αριθμό, όσο και σε μέγεθος πλοίων. Μ’ αυτό τον τρόπο έχασαν το πλεονέκτημα της ναυτικής τους υπερίσχυσης έναντι του εχθρού. Επέλεξαν να διασπείρουν τις δυνάμεις τους σ’ όλη την ακτογραμμή, παρά να δημιουργήσουν ένα ή δύο ισχυρά κέντρα αντιστάσεως. Αφαίρεσαν τα πηδάλια των πλοίων, μετά από απαίτηση των ανταρτικών δυνάμεων από την Μακεδονία, για να αποκλείσουν το ενδεχόμενο αποχωρήσεως τους από το νησί. 

Η Καταστροφή

Τα πολυάριθμα τουρκικά στρατεύματα, μετά την αποβίβασή τους στο νησί, σκόρπισαν τις διεσπαρμένες ελληνικές δυνάμεις και επιδόθηκαν αμέσως σε μία άνευ προηγουμένου σφαγή των αμάχων. Την 22α Ιουνίου την 18:30, ολοκληρώθηκε η κατάληψη των Ψαρών μετά την κάμψη της ηρωικής αμύνης των υπερασπιστών του Παλαιοκάστρου. Ο Αντώνιος Βρατσάνος ανατίναξε την πυριτιδαποθήκη, επιλέγοντας τον θάνατο από την αιχμαλωσία. Οι διασωθέντες ψαριανοί υπολογίζονται σε 3.600, οι οποίοι εγκατέλειψαν το νησί κολυμπώντας, ή επιβαίνοντες σε βάρκες και στα άνευ πηδαλίου πλοία [3]. Από τους ευρισκόμενους στο νησί πρόσφυγες αιχμαλωτίστηκαν 15.000. Οι απώλειες των Τούρκων ανήλθαν σε 4.000 νεκρούς, εκ των οποίων οι μισοί έπεσαν κατά την κατάληψη του Παλαιοκάστρου.

Την οδύνη της καταστροφής των Ψαρών περιέγραψε με τον πιο επιτυχημένο τρόπο ο Διονύσιος Σολωμός στο ποιητικό του επίγραμμα, «Στῶν Ψαρῶν την ὁλόμαυρη ράχη, περπατῶντας ἡ δόξα μονάχη, μελετᾷ τα λαμπρά παλληκάρια, Καὶ στὴν κόμη στεφάνι φορεῖ, γινωμένο ἀπὸ λίγα χορτάρια, ποὖχαν μείνει στὴν ἔρημη γῆ». Η ανάμνηση της συμφοράς δεν πρέπει να διαγράφει από την ιστορική μας μνήμη τα ολέθρια σφάλματά, τα οποία οφείλονταν στην φιλαρχία, την φιλαργυρία και την ανευθυνότητα, των διοικούντων εκείνη την εποχή την Ελλάδα.   

Αντγος εα Ιωάννης Κρασσάς

Βιβλιογραφία

α. Διονυσίου Α. Κόκκινου, Η Ελληνική Επανάστασις, Αθήνα 1974, Εκδοτικός Οίκος ΜΕΛΙΣΣΑ.

β. THOMAS GORTON, Ιστορία της Ελληνικής Επαναστάσεως, Αθήνα 2010, Εκδόσεις Αρχιπέλαγος. 

---

[1]Η υποτίμηση του ελληνικού ναυτικού εκ μέρους των Τούρκων υπήρξε μία από τις αιτίες αποτυχίας καταστολής της επαναστάσεως.

[2]Τα Ψαρά ήταν το μόνο νησί που συντηρούσε τα πλοία του με δικούς του πόρους.

[3]Διασώθηκαν 16 πλοία και 7 πυρπολικά.