Πως φθάσαμε στα αιματηρά γεγονότα της 4ης Δεκεμβρίου 1944

Γωνία Πατησίων και Στουρνάρη

Γράφει ο Αντγος ε.α. Κωνσταντίνος Πατιαλιάκας
ΕΙΣΑΓΩΓΗ: Από την άνοιξη του 1944, μετά από συνεχή και σκληρά πλήγματα, που υπέστησαν οι Γερμανοί σε όλα τα μέτωπα, έγινε φανερό ότι η πλάστιγγα έκλινε οριστικά υπέρ των Συμμάχων και η λήξη του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου θα ερχόταν σε σύντομο χρόνο. Λόγω της βέβαιης και αναμενόμενης αποχώρησης των Γερμανικών στρατευμάτων και της απελευθέρωσης της Ελλάδας, μετά από παρέμβαση της Βρετανίας, κλήθηκε ο Γεώργιος Παπανδρέου στο Κάιρο και την 24η Απριλίου 1944 του ανατέθηκε από το Βασιλέα Γεώργιο Β΄ η εντολή σχηματισμού κυβέρνησης. Πράγματι την 26η Απριλίου ο Γεώργιος Παπανδρέου ορκίσθηκε Πρωθυπουργός και στις προγραμματικές δηλώσεις του, μεταξύ των άλλων, υποσχέθηκε τον σχηματισμό Κυβέρνησης Εθνικής Ενότητας( Ενώσεως ) με τη συμμετοχή όλων των τότε πολιτικών κομμάτων και Εθνικών αντιστασιακών Οργανώσεων.

Από 17 έως 20 Μαΐου πραγματοποιήθηκε το Συνέδριο του Λιβάνου με τη συμμετοχή αντιπροσώπων από όλα τα πολιτικά κόμματα και αντιστασιακές οργανώσεις της πατρίδας μας. Εγκρίθηκε ομόφωνα κείμενο, το οποίο υπογράφηκε από όλους τους συνέδρους-αντιπροσώπους, το γνωστό «Εθνικόν Συμβόλαιον», με το οποίο ρυθμίζονταν όλα τα Εθνικά θέματα και ο σχηματισμός Κυβέρνησης Εθνικής Ενότητας. Την 24η Μαΐου ορκίσθηκε το πρώτο κλιμάκιο της νέας κυβέρνησης με Πρωθυπουργό τον Γεώργιο Παπανδρέου, η οποία συμπληρώθηκε την 8η Ιουνίου, χωρίς τη συμμετοχή των εκπροσώπων του ΚΚΕ-ΕΑΜ-ΠΕΕΑ, γιατί η ηγεσία τους στο βουνό κωλυσιεργούσε να ορίσει αντιπροσώπους για υπουργούς, ενώ άρχισαν και τα πρώτα σύννεφα αμφισβήτησης και μη αναγνώρισης του Εθνικού Συμβολαίου του Λιβάνου, παρά την ανεπιφύλακτη υπογραφή του από τους αντιπροσώπους τους. Μετά από συμβουλές, πιέσεις και κάθε είδους παρεμβάσεις των διπλωματικών και στρατιωτικών παραγόντων των ΗΠΑ, της Σοβιετικής Ένωσης και της Μεγάλης Βρετανίας στο Κάιρο και αλλού, ορκίσθηκαν τη 2η Σεπτεμβρίου 1944 Υπουργοί στην Κυβέρνηση Εθνικής Ενότητας αντιπρόσωποι των ΚΚΕ-ΕΑΜ-ΠΕΕΑ.

Αναποδογυρισμένα τρόλεϊ

Την 26η Σεπτεμβρίου πραγματοποιήθηκε σύσκεψη στην Καζέρτα Ιταλίας, στην οποία συμμετείχαν εκτός από μέλη της Κυβέρνησης της Εθνικής Ενότητας και ο Ναπολέων Ζέρβας, Αρχηγός του ΕΔΕΣ, και ο Στέφανος Σαράφης, Αρχηγός του ΕΛΑΣ. Στη σύσκεψη αυτή αποφασίσθηκε ομόφωνα, μεταξύ των άλλων, και η απαγόρευση κάθε απόπειρας των μονάδων των ανταρτικών οργανώσεων να καταλάβουν την εξουσία, καθώς και η υπαγωγή των ανταρτικών δυνάμεων, μέσω της Κυβέρνησης υπό τις διαταγές του Βρετανού Στρατηγού Αρν. Σκόμπι, Διοικητού των Συμμαχικών στρατιωτικών Δυνάμεων στην Ελλάδα.

Την 9-10η Οκτωβρίου 1944 ο Πρόεδρος της Σοβιετικής Ένωσης Στρατάρχης Στάλιν και ο Πρωθυπουργός της Βρετανίας Τσώρτσιλ συναντήθησαν στη Μόσχα, όπου μεταξύ των άλλων συμφωνήθηκε η ένταξη της Ελλάδας στη ζώνη επιρροής της Βρετανίας.  Από 11 έως 13 Οκτωβρίου 1944 τα Γερμανικά στρατεύματα αποχώρησαν από την Αττική και την 08.00 ώρα της 18ης Οκτωβρίου 1944 η Κυβέρνηση αποβιβάσθηκε από το θωρηκτό «Αβέρωφ» στον Πειραιά και στις 23 Οκτωβρίου ανασχηματίσθηκε, προκειμένου να εκπροσωπούνται καλύτερα όλα τα κόμματα. Μεταξύ των άλλων συμφωνήθηκε μέχρι της 30ης Νοεμβρίου να αποστρατευθούν όλοι οι άνδρες των αντιστασιακών οργανώσεων και να αρχίσει η ανασυγκρότηση του Ελληνικού Στρατού. Το ΚΚΕ όμως προέβαλε στη συνέχεια νέους όρους, όπως τη διάλυση της ΙΙΙης Ορεινής Ταξιαρχίας/Ρίμινι, που ήταν Σχηματισμός εντεταγμένος στις Συμμαχικές Δυνάμεις, και ο Ιερός Λόχος, που την περίοδο εκείνη με Βρετανικά καταδρομικά τμήματα επιχειρούσε στα Δωδεκάνησα και τη Μήλο των Κυκλάδων για την απελευθέρωσή τους, αποβλέποντας προφανώς στη σχεδιασθείσα ένοπλη επίθεση για την κατάληψη της εξουσίας.

Την 1η Δεκεμβρίου 1944 η πολιτοφυλακή του ΕΑΜ παραβιάζουσα τη συμφωνία αρνήθηκε να παραδώσει την υπηρεσία στο νέο Σώμα της Εθνοφυλακής και οι Υπουργοί του ΚΚΕ-ΕΑΜ αποχώρησαν από την Κυβέρνηση Εθνικής Ενότητας. Το συλλαλητήριο της 3ης Δεκεμβρίου, που είχε απαγορευθεί από την Κυβέρνηση με τα πρώτα θύματα αποτέλεσε τη θρυαλλίδα για τα αιματηρά γεγονότα, που άρχισαν την επομένη ημέρα.

ΑΙΜΑΤΗΡΑ ΓΕΓΟΝΟΤΑ ΑΠΟ 4ης ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΥ 1944 ΜΕΧΡΙ 4ης ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΥ 1945

Άγγλοι στο κέντρο της Αθήνας

Τη 4η Δεκεμβρίου 1944 άρχισε η μάχη των Αθηνών, τα αιματηρά γεγονότα γνωστά ως Δεκεμβριανά. Άρχισαν οι επιχειρήσεις μεταξύ των Βρετανικών στρατευμάτων και των κυβερνητικών δυνάμεων, όπως της ΙΙΙης Ορεινής Ταξιαρχίας, του Συντάγματος Χωροφυλακής στο Στρατόπεδο Μακρυγιάννη, της Στρατιωτικής Σχολής Ευελπίδων, των συγκροτουμένων Ταγμάτων Εθνοφυλακής και Εθνικών οργανώσεων και των δυνάμεων του ΕΛΑΣ. Αμέσως άρχισαν από τους κομουνιστές ομαδικές εκτελέσεις, δολοφονίες και σφαγές αθώων πολιτών, ομηρίες χιλιάδων πολιτών και μεταφορά εκτός Αθηνών κάτω από δυσμενείς καιρικές συνθήκες, από τους οποίους άλλοι εκτελέσθηκαν με αποφάσεις των περίφημων «ανταρτοδικείων», όπως οι κατοχικοί Υπουργοί Γ. Μπάκος και Γ. Πειρουνάκης, αλλά και Αρεοπαγίτες, Στρατηγοί, έμποροι, και άλλοι, ενώ άλλοι υπέκυψαν από τις δυσμενείς καιρικές συνθήκες, πυρπολήσεις και καταστροφές δημοσίων κυρίως κτιρίων, λεηλασίες κ.α. Στα αιματηρά γεγονότα πρωτοστάτησε η εγκληματική Οργάνωση Προστασίας Λαϊκών Αγωνιστών (ΟΠΛΑ), της οποίας τα εγκλήματα και αριστεροί καταδίκασαν. Οι επιχειρήσεις, μετά από σοβαρές ενισχύσεις των Βρετανών, έληξαν στις 4-5 Ιανουαρίου με την ήττα και την αποχώρηση των δυνάμεων του ΕΛΑΣ εκτός Αθηνών και την υπογραφή ανακωχής, της οποίας η εφαρμογή άρχισε από τη 15η Ιανουαρίου 1945. Στο ενδιάμεσο χρόνο έλαβε επίσκεψη του Βρετανού Πρωθυπουργού Τσώρτσιλ, ανάληψη των καθηκόντων της Αντιβασιλείας στις 31 Δεκεμβρίου 1944 από το Αρχιεπίσκοπο Δαμασκηνό, μετά από σύμφωνη γνώμη του Βασιλέως Γεωργίου Β΄, η παραίτηση του Πρωθυπουργού Γεωργίου Παπανδρέου και η ανάληψη στις 4 Ιανουαρίου 1945 των καθηκόντων του Πρωθυπουργού από το Νικόλαο Πλαστήρα.

ΣΥΣΚΕΨΗ ΤΣΩΡΤΣΙΛ ΜΕ ΑΡΧΗΓΟΥΣ ΚΟΜΜΑΤΩΝ ΚΑΙ ΑΥΤΩΝ ΥΠΟ ΤΗΝ ΠΡΟΕΔΡΙΑ ΤΟΥ ΑΡΧΙΕΠΙΣΚΟΠΟΥ ΔΑΜΑΣΚΗΝΟΥ.

Ο Τσώρτσιλ κατά την ιστορική σύσκεψη της 26ης Δεκεμβρίου 1944 για την εξεύρεση συμβιβαστικής λύσης, στην οποία συμμετείχαν μεταξύ των άλλων ο Γενικός Γραμματέας του ΚΚΕ Γεώργιος Σιάντος, ο Στρατηγός Μάντακας και ο Δ. Παρτσαλίδης της Κ.Ε. του ΕΛΑΣ, είχε δηλώσει: «...Αι Βρετανικαί δυνάμεις ήλθον εις την Ελλάδα εν γνώσει και κατόπιν εγκρίσεως του Προέδρου Ρούζβελτ και του Στρατάρχου Στάλιν και καθώς ήλπισα, τη προσκλήσει όλων των Ελλήνων, συμπεριλαμβανομένου και του ΕΛΑΣ. Η Μ. Βρετανία δεν θέλει υλικά οφέλη από την Ελλάδα και δεν έχει την πρόθεσιν να επέμβη εις την εκλογήν της μορφής της διακυβερνήσεως της». Ακολούθως μίλησαν και άλλοι, όπως ο Παρτσαλίδης που ευχαρίστησε τον Τσώρτσιλ για τις υπηρεσίες του. Μετά ο Τσώρτσιλ έκλεισε τη σύσκεψη λέγοντας ότι οι παριστάμενοι ξένοι θα επιθύμουν να αποχωρήσουν και πρόσθεσε: «Ηρχίσαμεν την εργασίαν. Ήδη φροντίσατε να την τελειώσετε εσείς».

Τζώρτσιλ και Αντιβασιλέας Αρχιεπ. Δαμασκηνός 

Από τα πρακτικά της σύσκεψης, που επακολούθησε υπό την Προεδρία του Αρχιεπισκόπου Δαμασκηνού, διαβάζουμε: Ο Νικόλαος Πλαστήρας είπε: «Μία ολιγάριθμος κακοποιός σπείρα εξ αναρχικών στοιχείων παρεσκεύασεν από μακρού χρόνου και εξαπέλυσεν κατά του Έθνους άγριον εμφύλιον πόλεμον, αφού παρέσυρε έναν αριθμόν Ελλήνων πατριωτών, είτε δια δόλου, είτε δια βίας... Εδώ γίνεται αγώνας ξεπαστρέματος της μιας παρατάξεως. Σκοτώνονται γυναικόπαιδα και καίονται χωριά. Αν έπρεπε να βγουν αντάρτες, έπρεπε να βγουν για να σώσουν την Ελλάδα, όχι να την καταστρέψουν... Πιστεύουν ότι έχουν την παμψηφία του λαού και ότι απελευθέρωσαν την Ελλάδα. Αλλά αυτά είναι ουτοπίες...». Ο Γ. Σιάντος είπε: «Εμείς θεωρούμε πως ευρισκόμεθα σ΄ έναν απρόκλητο πόλεμο εκ μέρους της Δεξιάς, στον οποίον την συντρέχουν οι Άγγλοι. Εάν πρόκειται να μου πήτε εδώ ό,τι μας είπατε και στο Λίβανο, εμείς φεύγουμε και θα συνεχίσουμε τον αγώνα μέχρι τέλους!...». Ο Γ. Παπανδρέου είπε: «Όταν επείσθησαν από τας λαϊκάς εκδηλώσεις ότι αποτελούν μικράν μειοψηφίαν, οι αδιάλλακτοι επεκράτησαν και απεφάσισαν την στάσιν. Υπάρχουν δύο πράξεις, αι οποίαι την αποδεικνύουν. Είναι η διάλυσις της Εθνοφυλακής εις τας επαρχίας από τον ΕΛΑΣ και η ανακήρυξις του ΕΛΑΣ ως ανεξαρτήτου στρατού από την Ελληνικήν Κυβέρνησιν και από τον Σύμμαχον Αρχιστράτηγον...Οι αδιάλλακτοι ηγέται της Άκρας Αριστεράς θα παραμείνουν οι ένοχοι του εμφυλίου πολέμου..». Ο Παν. Κανελλόπουλος απευθυνόμενος στον Γ. Σιάντο, που είχε ισχυρισθεί ότι ο ένοπλος αγώνας του ΕΛΑΣ διεξαγόταν εναντίον των Άγγλων είπε: «Αποτελεί πόλεμον κατά των Άγγλων η αιχμαλωσία χιλιάδων γυναικοπαίδων, που μεταφέρονται εκτός Αθηνών υπό αθλιεστάτας συνθήκας; Αφού κ. Σιάντο λέτε ότι έχετε το λαό μαζί σας γιατί κατά τας ώρας της ελευθέρας κυκλοφορίας, εισέρχονται χιλιάδες λαού εις την δικήν μας ζώνην και δεν έρχονται προς την δικήν σας; Το καμουφλάρισμα της λαοκρατίας, που έχετε, έληξε. Όταν ήλθα από την Πελοπόννησον απέκρυψα τας σφαγάς χιλιάδων ανθρώπων, που εκάματε, ως και εκείνων, που εκλείσατε εις στρατόπεδα...Βρέθηκε να έχετε τόσα όπλα και πολεμοφόδια, που όλος ο κόσμος απορεί, πως δεν τα εξαντλήσατε κατά των Γερμανών, αφού λέτε πως τους πολεμήσατε...». Τέλος ο Θεμ. Σοφούλης είπε: «Η έννοια του λόγου του κ. Τσώρτσιλ δεν ήτο ζήτημα της Αντιβασιλείας, διότι αρχίζομεν από ζήτημα, το οποίον δεν εθίγη, ενώ εθίγη το ζήτημα της συνεννοήσεως». 

ΣΤΑΣΗ ΤΗΣ ΣΟΒΙΕΤΙΚΗΣ ΕΝΩΣΗΣ ΚΑΤΑ ΤΑ ΔΕΚΕΜΒΡΙΑΝΑ

Ο Σοβιετικός ηγέτης Στάλιν ετήρησε πιστά τη συμφωνία του με τον Τσώρτσιλ. Από το δημοσιευθέν προ δεκαετίας ημερολόγιο του Γκεόργκι Δημητρώφ, Γραμματέα της Κομιντέρν 1936-1943, έμπιστου και προσφιλούς συνεργάτη του Στάλιν διαβάζουμε: «Τη 10η Ιανουαρίου 1945 ο Στάλιν σε τηλεφωνική μας επικοινωνία μου είπε: Τους συμβούλεψα να μην αρχίσουν αυτόν τον πόλεμο στην Ελλάδα. Οι άνθρωποι του ΚΚΕ-ΕΑΜ δεν έπρεπε να παραιτηθούν από την Κυβέρνηση του Παπανδρέου. Έκαναν κάτι πέραν των δυνάμεών τους. Είναι προφανές πως υπολόγιζαν ότι ο Ερυθρός Στρατός θα κατέβαινε στο Αιγαίο. Δεν μπορούσαμε να κάνουμε κάτι τέτοιο. Ούτε μπορούσαμε να στείλουμε τον στρατόν μας στην Ελλάδα. Οι Έλληνες φίλοι μας έκαναν μια ανοησία».

Ο Αντισυνταγματάρχης Γκριγκόρ Ποπώφ, αρχηγός της στρατιωτικής Σοβιετικής Αποστολής, δίπλα στον ΕΛΑΣ, στο βουνό και στην Αθήνα μετά ουδέποτε υποστήριξε μια τέτοια ενέργεια. Αλλά και ο Ταγματάρχης Τσερνίσωφ, μέλος της στρατιωτικής Σοβιετικής Αποστολής στην Ελλάδα, όταν είπε στον Μάρκο Βαφειάδη << Αν θα βαστήξετε θα νικήσετε >>, θεωρήθηκε από τη Σοβιετική Ένωση ότι αναμείχθηκε υπέρ του ΚΚΕ και απομακρύνθηκε για ορισμένο χρονικό διάστημα.

Οι πρώτοι νεκροί στην πλατεία Συντάγματος

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ

Τα αιματηρά γεγονότα της 4ης Δεκεμβρίου του 1944 δεν ήταν ένα είδος αυθόρμητης λαϊκής εξόρμησης, που προκλήθηκε εξαιτίας της αιματηρής καταστολής του συλλαλητηρίου του ΚΚΕ στις 3 Δεκεμβρίου 1944. Είναι τουλάχιστον αφελές να αντιμετωπίζεται η προσφυγή του ΚΚΕ στην ένοπλη βία ως αυθόρμητη αντανακλαστική ή αμυντική αντίδραση στους πυροβολισμούς με τα θύματα της αστυνομίας εναντίον των διαδηλωτών. Το ΚΚΕ και τα στελέχη του έβλεπαν ότι βάδιζαν προς τη τελική ρήξη, όπως πίστευαν εβδομάδες πριν. Κατά τη διάρκεια σύσκεψης σε δήλωση του Γ. Σιάντου ότι θα βρεθεί κάποιος αποδεκτός συμβιβασμός με την Κυβέρνηση και τους Βρετανούς τα περισσότερα στελέχη απάντησαν: «Ή τώρα ή ποτέ». Κρίσιμη καμπή αποτέλεσε η συνεδρίαση του Πολιτικού Γραφείου του ΚΚΕ τη νύκτα της 27ης προς 28η Νοεμβρίου 1944, κατά την οποία αποφασίσθηκαν η παραίτηση των υπουργών των ΚΚΕ-ΕΑΜ, η οργάνωση συλλαλητηρίου γαι τη 3η Δεκεμβρίου και η κήρυξη γενικής απεργίας την επομένη. Συμπερασματικά ο ρόλος της διαδήλωσης στις 3 Δεκεμβρίου ήταν αποκλειστικά συμβολικός, δυσανάλογα μικρός με τη σημασία, που της αποδόθηκε αργότερα. Η τεράστια συζήτηση δηλαδή για το ποιος πυροβόλησε πρώτος δεν έχει καμία σχέση με την έκρηξη και το μέγεθος των συγκρούσεων, γιατί ήδη το ΚΚΕ είχε επιλέξει την στρατηγική της ένοπλης αντιπαράθεσης.

Άγγλοι στην Ακρόπολη

ΕΠΙΛΟΓΟΣ

Το τέλος των αιματηρών γεγονότων του Δεκεμβρίου, μετά την εφαρμογή της ανακωχής από της 15ης Ιανουαρίου 1945, επισφραγίσθηκε με τη Συμφωνία της Βάρκιζας, η οποία υπογράφηκε στις 12 Φεβρουαρίου 1945 ανάμεσα στην Κυβέρνηση του Νικ. Πλαστήρα και των αντιπροσώπων του ΚΚΕ-ΕΑΜ, η οποία εκτός των άλλων προσδιόριζε τους όρους της μετάβασης στο μεταπολεμικό πολιτικό καθεστώς. Ήταν μια συμφωνία θνησιγενής, μια συμφωνία συμβιβασμού, που δεν τηρήθηκε με ευθύνες, άλλων μεγάλες και άλλων μικρές, και των δύο μερών. Οι κυβερνήσεις εφάνησαν ανίκανες ή ανέχθησαν σε κάποιο βαθμό να αντιμετωπίσουν αποτελεσματικά ομάδες, που δρούσαν για λόγους αντεκδίκησης εναντίον μελών του ΚΚΕ-ΕΑΜ και το ΚΚΕ έδωσε εντολή στα μέλη να παραδώσουν τον παλαιό και άχρηστο οπλισμό και να αποκρύψουν και να διαφυλάξουν τον υπόλοιπο, καθώς και μερίμνησε για την αποστολή στελεχών του σε κέντρα εκπαίδευσης στην Αλβανία και στη Γιουγκοσλαβία. Στο εσωτερικό του ΚΚΕ υπήρξαν σοβαρές αντιδράσεις για την υπογραφή της Συμφωνίας της Βάρκιζας με πρωτοστάτη τον Άρη Βελουχιώτη και άλλους. Όμως η στρατηγική του ένοπλου αγώνα από το ΚΚΕ για κατάληψη της εξουσίας δεν εγκαταλείφθηκε και ένα χρόνο αργότερα κήρυξε τον τριετή(1946-1949) αδελφοκτόνο πόλεμο.

ΠΗΓΕΣ:

1. Πως εσώθη η Ελλάς του Εθνικού Ιδρύματος Αμύνης 1978-1979.

2. Απομνημονεύματα του Μάρκου Βαφειάδη.

3. Οι Καπετάνιοι του Dominique Eudes.

4. Eμφύλια Πάθη των Ν. Καλύβα και Ν. Μαραντζίδη.