Το καθεστώς της 4ης Αυγούστου 1936

«Καταθέσαμε εἴς τούς πόδας αὐτοῦ, ἄλλοι τήν ἐμπιστοσύνη μας διά διαμαρτυριῶν καί ἄλλοι τήν ἀνοχή μας διά χειροκροτημάτων». 
Αγόρευση Βάσου Στεφανόπουλου, βουλευτού Ηλίας Λαϊκού Κόμματος.

Το  βράδυ της 4η Αυγούστου 1936, ο  πρωθυπουργός της Ελλάδος Ι. Μεταξάς συγκάλεσε έκτακτο υπουργικό συμβούλιο, στο υπουργείο εξωτερικών. Δεν κηρύχτηκε κανένα έκτακτο στρατιωτικό μέτρο. Δύο εύζωνοι στην πύλη του υπουργείου, είχαν εντολή να επιτρέπουν την είσοδο, αλλά να απαγορεύουν την έξοδο. Ο Μεταξάς έγραψε ο ίδιος τις εισηγητικές εκθέσεις για την κήρυξη στρατιωτικού νόμου και αναστολή άρθρων του συντάγματος καθ’ όλη την επικράτεια. Σαν αιτιολογία προβλήθηκε ο κίνδυνος εμφυλίου πολέμου, λόγω της γενικής απεργίας η οποία έχει κηρυχθεί για την επομένη. Όλοι οι υπουργοί εκτός από 3 (Δ. Ελευθεριάδης, Αρ. Βαλαωρίτης, Γ. Μαντζαβίνος) τις υπέγραψαν. Στις 10 μ.μ. τις υπέγραψε και ο Βασιλεύς Γεώργιος ο Β΄. Ο Ι. Μεταξάς κυβέρνησε δικτατορικά την Ελλάδα για....
4,5 χρόνια μέχρι τον θάνατο του (29 Ιαν 1941), αναστέλλοντας συνταγματικές και δημοκρατικές ελευθερίες.

Η Πολιτική Κρίση

Στις εκλογές της 26 Ιαν 1936, οι οποίες διεξήχθησαν με  κυβέρνηση Δεμερτζή, οι δύο μεγάλες παρατάξεις δεν επέτυχαν την αυτοδυναμία. Οι Βενιζελικοί, με επικεφαλής τον Σοφούλη, έλαβαν 141 έδρες και οι αντιβενιζελικοί με επικεφαλής τον Τσαλδάρη 136. Το ΚΚΕ με 15 βουλευτές αποτελούσε τον ρυθμιστή της πολιτικής ζωής. Ο Μεταξάς επικεφαλής του κόμματος των ελευθεροφρόνων έλαβε 4% και εξέλεξε 7 βουλευτές. Στα 65 του χρόνια, με τέτοιο αποτέλεσμα, έβλεπε την πολιτική του σταδιοδρομία τερματισμένη. Την 13 Φεβ, ο Βασιλεύς, συγκάλεσε το συμβούλιο του Στέμματος. Ο Δεμερτζής πρότεινε το σχηματισμό κυβέρνησης συνασπισμού των δύο μεγάλων παρατάξεων. Την 17 Φεβ, οι συνεννοήσεις μεταξύ Σοφούλη και Τσαλδάρη ναυάγησαν. Δύο μέρες μετά υπογράφηκε «το σύμφωνο» μεταξύ Σοφούλη και του Σκλάβαινα, αρχηγού της κοινοβουλευτικής ομάδος του ΚΚΕ. Το σύμφωνο αφορούσε  την υποστήριξη των κομμουνιστών για  σχηματισμό κυβέρνησης από τους φιλελευθέρους έναντι ανταλλαγμάτων. Στις 28 Φεβ. διέρρευσε το σύμφωνο και ο Υπουργός Στρατιωτικών Αντιστράτηγος Παπάγος Α. δήλωσε στον Βασιλέα, ότι σε περίπτωση σχηματισμού κυβέρνηση με την ψήφο του ΚΚΕ, οι Ένοπλες Δυνάμεις θα κινηθούν.  Την 5 Μαρ. ο Βασιλέας μετά την σύμφωνη γνώμη του Δεμερτζή όρκισε Υπουργό Στρατιωτικών τον Μεταξά. Ο Μεταξάς με το κύρος που είχε στους στρατιωτικούς ήλεγξε πλήρως την κατάσταση.  Την υπουργοποίηση του Μεταξά χαιρέτησε από το Παρίσι και ο Ε. Βενιζέλος με την από 9 Μαρ επιστολή προς τον Ρούφο, την οποία έκλεισε με το περίφημο, «Ζήτω ο Βασιλεύς». Την 11 Μαρ, ο Σοφούλης  κατέθεσε την εντολή, εισηγούμενος στον Ανώτατο Άρχοντα να αναθέσει την Κυβέρνηση στο Δεμερτζή, διατηρώντας όμως τον Μεταξά στα Στρατιωτικά Υπουργεία. Στην νέα κυβέρνηση ο Μεταξάς ανέλαβε και τα καθήκοντα του αντιπροέδρου. Την 13 Απρ. πέθανε ο Δεμερτζής. Ο Βασιλέας έδωσε εντολή  στο Μεταξά να σχηματίσει κυβέρνηση. Ο Μεταξάς έλαβε ψήφο εμπιστοσύνης από την βουλή, με ψήφους 241 υπέρ, 16 κατά και 4 αποχές. Ο αρχηγός των φιλελευθέρων Σοφούλης του έδωσε ψήφο εμπιστοσύνης, ενώ ο αρχηγός του Λαϊκού κόμματος Τσαλδάρης, ψήφο ανοχής.

Η κατάληξη

Τα  δύο μεγάλα κόμματα  αντί  να συνεργασθούν ανέθεσαν στο Μεταξά να ρυθμίσει  τις διαφορές που τα χώριζαν και να τους παραδώσει την εξουσία χωρίς αγκάθια. Ο Μεταξάς δηλωμένος αντικοινοβουλευτικός  κινήθηκε στο δρόμο που είχε χαράξει. Η 4η Αυγούστου αποτέλεσε την κατάληξη της μετεκλογικής κρίσεως του Ιανουαρίου. Την ίδια εποχή ο Χίτλερ κατέλαβε την Ρηνανία και ο Μουσολίνι την  Αιθιοπία. Τα κόμματα αντιλήφθηκαν την επερχόμενη θύελλα, έθεσαν όμως το κομματικό συμφέρον υπεράνω του Εθνικού. Η ψήφος εμπιστοσύνης αποτέλεσε ομολογία αδυναμίας του κοινοβουλευτικών εκπροσώπων της εποχής και συγχρόνως αναγνώριση των ικανοτήτων του Μεταξά, να διαχειρισθεί τα δύσκολα.

Αντγος εα Ιωάννης Κρασσάς

f.oineas@yahoo.com