Το κίνημα του Θέρισου {11 Μαρτίου 1905}

«Σε ὅλους τούς πολέμους ἡ Ἀγγλία κερδίζει μίαν μάχην. Τήν τελευταίαν. Ελευθέριος Βενιζέλος»

Την 11η Μαρτίου του 1905, ο Ε. Βενιζέλος, ο Κ. Φούμης και ο Κ. Μάνου επικεφαλής 600 οπλισμένων Κρητών, συγκεντρώθηκαν στο χωριό Θέρισο των Λευκών Ορέων. Οι επαναστάτες αυτοπροσδιορίσθηκαν ως «Γενική Συνέλευση του Κρητικού Λαού» και επέδωσαν ψήφισμα εις τους Γενικούς Προξένους των τεσσάρων Μεγάλων Δυνάμεων (Ρωσίας, Ηνωμένου Βασιλείου, Γαλλίας και Ιταλίας). Με το ψήφισμα κήρυσσαν «Τήν πολιτικήν Ἕνωσιν τῆς Κρήτης μετά τοῦ Βασιλείου τῆς Ἑλλάδος  εἴς μίαν ἐνιαίαν, ἐλευθέραν και συνταγματικήν πολιτείαν». 

Κρητική πολιτεία

Μετά την Κρητική επανάσταση του 1895-98 και τον ατυχή ελληνοτουρκικό πόλεμο που προκάλεσε, οι μεγάλες δυνάμεις πέτυχαν την αποχώρηση του Τουρκικού στρατού από την Κρήτη. Ο Πρίγκιπας Γεώργιος (δευτερότοκος υιός του βασιλέως Γεωργίου του Α΄) επιλέγει ως Ύπατος Αρμοστής της «Κρητικής Πολιτείας». Στην Κρήτη παραχωρήθηκε αυτόνομο καθεστώς, υπό την κυριαρχία του Σουλτάνου. Στην Κρητική συνέλευση συμμετείχαν 138 χριστιανοί και 50 Μουσουλμάνοι εκλεγμένοι αντιπρόσωποι. Ο Ελευθέριος Βενιζέλος συμμετείχε στην διοίκηση ως Σύμβουλος (Υπουργός) της δικαιοσύνης. Στρατιωτικά αποσπάσματα των τεσσάρων χωρών παρέμειναν για την αντιμετώπιση ταραχών, ενώ οργανώθηκε σώμα χωροφυλακής από τον τοπικό πληθυσμό.

Η Ρήξη Γεωργίου –Βενιζέλου

Ο Γεώργιος προσπάθησε να πείσει τα ευρωπαϊκά κράτη, να διορίζει ο βασιλέας της Ελλάδος τον Ύπατο Αρμοστή και να αντικατασταθούν τα ευρωπαϊκά στρατεύματα από ελληνικά. Κατά την άποψη του Γεωργίου ήταν το καλύτερο που μπορούσε να επιτύχει, αποκλειόμενης της ενώσεως από τις μεγάλες δυνάμεις. Η Ελλάδα μετά την ήττα του 1897, ανίσχυρη οικονομικά και στρατιωτικά και απομονωμένη διπλωματικά, τηρούσε την λεγομένη «άψογη στάση». Η στάση του Πρίγκιπα  είχε απηχήσει στους Κρήτες. Στις εκλογές του 1903 εξελέγησαν 52 φιλοπριγκιπικοί σε σύνολο 64 βουλευτών. Ο Βενιζέλος κήρυττε την άμεση ένωση της μεγαλονήσου με την Ελλάδα, αλλά επί της ουσίας ήθελε την πλήρη ανεξαρτητοποίηση της. Η δημοσιοποίηση των απόψεων του, τον έφεραν σε ρήξη με τον Γεώργιο, η οποία κορυφώθηκε με την απόλυση του από την θέση του συμβούλου. Οι επαναστάτες  του Θέρισου ζήτησαν την ένωση γιατί αποτελούσε τον διακαή πόθο όλων. Η πλήρης ανεξαρτησία ήταν το ποθούμενο. Σαν στόχοι και οι δύο ήσαν ανέφικτοι. Αυτό που πέτυχε ο Βενιζέλος με την υποστήριξη των προξένων, ήταν η αντικατάσταση του Πρίγκιπα Γεωργίου από τον Αλ. Ζαΐμη και η προσωπική του προβολή. Ο βρετανός πρόξενος Χάουαρντ στο βιβλίο του « Το θέατρο της ζωής», έγραψε: «Ὁ ἱδιαίτερα δύσκολος ρόλος μου εἴς αὐτό τό καζάνι τῶν μαγισσῶν, ἔγκειτο εἴς τό νά ἀφήσω τόν Πρίγκιπα νά πέσει στά μαλακά (to let him down gently)». Ο Βενιζέλος συνειδητοποίησε την επιρροή και την αποτελεσματικότητα της Αγγλίας, της οποίας παρέμεινε έκτοτε πιστός σύμμαχος μέχρι του θανάτου του.

Η Ένωση

Τηρουμένων  των αναλογιών η στάση του Βενιζέλου την εποχή εκείνη είχε πολλά κοινά  με την στάση του Μακαρίου την περίοδο του Κυπριακού αγώνα. Τα γεγονότα που οδήγησαν τελικά στην ένωση της Κρήτης με την Ελλάδα το 1913 ήταν: Η ανάληψη της πρωθυπουργίας της Ελλάδος από τον Βενιζέλο το 1909, λόγω της ελληνικής του ιθαγένειας και η στρατιωτική ήττα της Τουρκίας κατά τον Α΄ Βαλκανικό πόλεμο, η οποία αποτέλεσε τον καταλύτη  των εξελίξεων. Η αποχώρηση του μουσουλμανικού πληθυσμού από την Κρήτη, απέτρεψε τα προβλήματα από την ύπαρξη μειονοτήτων.

Αντιστράτηγος εα Ιωάννης Κρασσάς