Οικονομικό ή Γεωπολιτικό το πρόβλημα;

Δρ Ιωάννης Παρίσης (*)

Τα ΜΜΕ βομβαρδίζουν καθημερινά με σημαντικές ή ασήμαντες αναλύσεις και με δηλώσεις σημαντικών ή ασήμαντων προσώπων της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ), της Γερμανίας της Γαλλίας, της Αμερικής, της Ρωσίας ή ακόμα και αμφίβολης σημασίας οργανισμών, τραπεζών κλπ. Λες και το πρόβλημα είναι απλά οικονομικό! 

Μα δεν είναι οικονομικό; θα ρωτήσουν οι περισσότεροι. Η απάντηση είναι ότι, φυσικά οικονομικές είναι οι ενδείξεις του προβλήματος, αλλά στην ουσία του είναι πρωτίστως γεωπολιτικό. Είναι ζήτημα υψηλής στρατηγικής για πολλούς και μεγάλους παίκτες του διεθνούς συστήματος με όλες τις διαστάσεις που περιλαμβάνει ο όρος αυτός: οικονομική, διπλωματική, στρατιωτική, συμμαχιών… Αν το ζήτημα ήταν απλά οικονομικό, δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η Ελλάδα θα βρισκόταν ήδη εκτός ευρώ, ίσως και εκτός ΕΕ, έρμαια μιας θλιβερής χρεοκοπίας. Όμως πολλοί είναι εκείνοι που για διαφορετικούς λόγους δεν επιθυμούν μια Ελλάδα που δεν θα είναι «μαζί τους».

Πρώτα-πρώτα η ίδια η ΕΕ δεν θα ήθελε να δει ένα μέλος της να αποχωρεί και μάλιστα λόγω αποτυχημένης οικονομικής πολιτικής. Ακόμα και για λόγους πρεστίζ. Θα ήταν σαν να δέχεται μια δική της αποτυχία. Αλλά είναι και η Γεωπολιτική. Η Ελλάδα, πριν από 35 χρόνια, δεν έγινε μέλος της Ένωσης επειδή πληρούσε τις προϋποθέσεις – κυρίως τις οικονομικές. Έγινε δεκτή για λόγους γεωπολιτικούς, που η γεωγραφική της θέση και οι διεθνείς ισορροπίες ισχύος δημιουργούν.

Για παρόμοιους λόγους έγιναν μέλη της ΕΕ (και του ΝΑΤΟ) κράτη όπως η Βουλγαρία, η Ρουμανία κ.ά. που φυσικά κάθε άλλο παρά πληρούν τα οικονομικά και άλλα κριτήρια. Όμως έχουν το «πλεονέκτημα» ότι βρίσκονται απέναντι από τη Ρωσία και έχουν ακτές στον Εύξεινο, επάνω στους άξονες των ενεργειακών ροών από την Ανατολή προς της Ευρώπη.

Από την άλλη, είναι και οι ενεργειακές πρώτες ύλες στον «νότιο διάδρομο» Ελλάδας – Κύπρου – Ισραήλ. Είναι πολύ σημαντικό για την ΕΕ να προμηθεύεται ενέργεια απευθείας από κράτη εταίρους της, που μάλιστα εφαρμόζουν κοινοτικές πολιτικές και όχι από τρίτα κράτη, συχνά μη ελεγχόμενα. Ομοίως, η Ελλάδα αποτελώντας το άκρο της Βαλκανικής χερσονήσου, μπορεί να φιλοξενήσει ή να ελέγξει τις διελεύσεις των αγωγών υδρογονανθράκων από την περιοχή της Κασπίας προς την Ευρώπη. Παράλληλα, οι θάλασσές της, μαζί με την αρχιπελαγική διαμόρφωση των νησιών της, παρέχουν τη δυνατότητα ελέγχου θαλασσίων γραμμών επικοινωνιών. Ειδικότερα από τον ελληνικό χώρο διέρχονται κύριοι άξονες γεωπολιτικής σημασίας, όπως οι θαλάσσιοι άξονες ΕΥΞΕΙΝΟΣ – ΒΟΣΠΟΡΟΣ – ΑΙΓΑΙΟ – ΜΕΣΟΓΕΙΟΣ και ΑΔΡΙΑΤΙΚΗ – ΙΟΝΙΟ – ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΜΕΣΟΓΕΙΟΣ.

Η Ρωσία, ενεργώντας στη διάρκεια της ιστορίας, με ένα τρόπο μάλλον τυχοδιωκτικό έναντι της Ελλάδας, δεν φαίνεται να θέλει να αφήσει ανεκμετάλλευτη την ευκαιρία που παρουσιάσθηκε. Δύο πράγματα την ενδιαφέρουν εν προκειμένω: η πάγια επιθυμία της για απόκτηση σημείων ελλιμενισμού των πολεμικών πλοίων της και η διέλευση της ενέργειας που θέλει να πουλήσει στη Δύση.

Η γεωγραφική θέση της Ελλάδας είναι ιδανική για αμφότερους τους ρωσικούς στόχους, αν και οι δυσκολίες είναι εμφανείς. Το πρώτο φαντάζει αδύνατο, όσο η Ελλάδα ανήκει στον δυτικό συνασπισμό και ειδικώς στο ΝΑΤΟ. Το δεύτερο δεν είναι μεν ανέφικτο, υπάρχουν όμως δυσκολίες που μπορεί να καταστούν ανυπέρβλητες. Παράδειγμα η εκρηκτική κατάσταση στα Σκόπια που δημιουργεί αμφιβολίες για τη δυνατότητα χρησιμοποίησης του εδάφους της χώρας αυτής ως χώρου διαμετακόμισης ενέργειας. Και μάλιστα ενέργειας ρωσικής, με δεδομένο ότι στην περιοχή έχουν δημιουργηθεί κράτη – οιονεί προτεκτοράτα των ΗΠΑ (Αλβανία, ΠΓΔΜ, Κόσοβο, ίσως και η Βουλγαρία).

Ωστόσο, η Ρωσία δείχνει να «πατρονάρει» την Ελλάδα, έστω και αν το μόνο που επιτυγχάνει είναι να παίζει με τα νεύρα των δυτικών. Αφού είναι βέβαιο ότι ούτε την ανάλογη οικονομική δυνατότητα διαθέτει για να υποκαταστήσει τις δυτικές πηγές χρηματοδότησης, ούτε θα έβαζε σε κίνδυνο τα τεράστια στρατηγικά συμφέροντα που έχει «δομήσει» με τη Δύση για χάρη της Ελλάδας. Κάποιοι αδυνατούν να καταλάβουν ότι για τη Ρωσία, χρησιμότερη είναι η Γερμανία από ότι η Ελλάδα! Από κάποιους χώρους, μάλλον ακραίους, τονίζεται ιδιαιτέρως το «ομόδοξον» του «ξανθού γένους», που ωστόσο σε καμία περίπτωση δεν μπορεί να αποτελεί επιχείρημα εξωτερικής πολιτικής της χώρας.

Από την πλευρά τους οι Ηνωμένες Πολιτείες έχουν τα δικά τους οικονομικά αλλά και γενικότερα στρατηγικά συμφέροντα στην περιοχή. Πέραν της επιδίωξης δημιουργίας σφαιρών επιρροής στο τετράγωνο Βαλκάνια – Εύξεινος – Μέση Ανατολή – Βόρεια Αφρική, έχουν ανάγκη μιας Ελλάδας ικανής να ανταποκριθεί ως αξιόπιστος σύμμαχος. Οι ελληνικές ένοπλες δυνάμεις, από τις ισχυρότερες στην περιοχή, είναι ιδιαίτερα χρήσιμες, ως παράγων προβολής ισχύος, στο πλαίσιο των σχεδιασμών της Ατλαντικής Συμμαχίας για την αντιμετώπιση των εκρηκτικών καταστάσεων που εμφανίζονται στην Μεσόγειο. Που όμως δεν θα τους ήταν χρήσιμες με μια Ελλάδα σε οικονομική κατάρρευση, πολύ δε περισσότερο εκτός των δυτικών θεσμών. Είναι μάλλον προφανές ότι η ελληνική κυβέρνηση έχει κάποιες «εγγυήσεις» ή «υποσχέσεις» από την άλλη άκρη του Ατλαντικού και, παρότι «αριστερή» δείχνει να επικοινωνεί με μεγαλύτερη «άνεση» με την «Μέκκα του Καπιταλισμού» από ότι η «δεξιά» προκάτοχός της.

Υποθέτουμε ότι, με εξαίρεση τους εκπροσώπους του «αριστερού ταλιμπανισμού» που έχει στους κόλπους της, η ελληνική κυβέρνηση κατανοεί τόσο το διεθνές περιβάλλον όσο και τη σημασία και αξία της ευρωπαϊκής κατεύθυνσης και υπόστασης της χώρας και ότι δεν θα κινηθεί σε δύσβατες και επικίνδυνες ατραπούς. Το ελπίζουμε και το ευχόμαστε για το καλό της χώρας και του ελληνικού λαού.

(*) Ο Ιωάννης Παρίσης είναι Υποστράτηγος ε.α., Διδάκτωρ Πολιτικής Επιστήμης – Διεθνών Σχέσεων του Πανεπιστημίου Κρήτης, Πρόεδρος της Ακαδημίας Στρατηγικών Αναλύσεων (ΑΣΑ) – http://www.acastran.org