Απειλές Σύρραξης και Στρατηγικές Αποτροπής και Ειρήνευσης στον 21ο Αιώνα

Γράφει ο Γιώργος Γκορέζης / ggorezis@yahoo.gr / ggore.wordpress.com

Για τον 21ο αιώνα η πιθανότητα ανεξέλεγκτου πολέμου ανάμεσα σε μεγάλες δυνάμεις έχει περιορισθεί περισσότερο από κάθε άλλη φορά από τότε που γεννήθηκε το σύγχρονο εθνικό κράτος, αλλά εξακολουθεί να μην είναι αδιανόητη. Πολλές πιθανές αιτίες συγκρούσεων θα διατηρήσουν τη δυναμική τους, αλλά ο πόλεμος και οι..
τεχνολογίες διεξαγωγής του θα αλλάξουν με ταχύτητα που σαστίζει. Για την αμυντική σχεδίαση αυτό που έχει μεταβληθεί σημαντικά είναι η αβεβαιότητα ως προς τα είδη συγκρούσεων, από πού θα προέλθουν οι απειλές, και τι συνεπάγεται η ραγδαία εξέλιξη της τεχνολογίας.  Έκτακτα συμβάντα ευρείας κλίμακας ακυρώνουν κάθε σχεδίαση και τις διαμορφωμένες για τη σχεδίαση αντιλήψεις, όπως συνέβη με την 11η Σεπτεμβρίου 2001, ενώ ο χρόνος που απαιτείται για την ανάπτυξη νέων οπλικών συστημάτων, αλλά και το χρονικό διάστημα που αυτά θα παραμείνουν σε χρήση δημιουργούν νέες περιπλοκές και αβεβαιότητες.Στους Αμερικανούς επιτελείς που σχεδιάζουν την στρατιωτική στρατηγική έχει εδραιωθεί η αντίληψη, μετά και τον πόλεμο στο Αφγανιστάν και παρόμοιους πολέμους «εν μέσω λαού» που συνεπάγονται επιχειρήσεις καταστολής εξεγέρσεων και ψυχολογικές και άλλες επιχειρήσεις στο εσωτερικό του αντιπάλου - το Αμερικανικό δόγμα των συγκρούσεων χαμηλής έντασης( low intensity conflict) εδιδάσκετο στη Σχολή Διοικήσεως και Επιτελών των ΗΠΑ από το 1985 που διετέλεσα εκεί σπουδαστής- ότι οι επιχειρήσεις αυτές καταστολής αποτελούν το μοναδικό είδος εκστρατειών μεγάλης κλίμακας για τις οποίες πρέπει να ετοιμάζονται. Τα αποτελέσματα όμως των επεμβάσεων σε Ιράκ και Αφγανιστάν καθιστούν σχεδόν βέβαιο ότι οι πολιτικοί ηγέτες των ΗΠΑ και της Δύσης θα καταβάλουν στο μέλλον προσπάθεια να αποφύγουν τέτοιες επιχειρήσεις.  Με άλλα λόγια μπορούμε να είμαστε βέβαιοι ότι το μέλλον θα διαφέρει από το παρόν. Απλά δεν ξέρουμε τις διαφορές.  

Οι άνθρωποι θα συνεχίσουν να πολεμούν για τα ίδια πράγματα για τα οποία πολεμούσαν πάντα, τα εδάφη, τη φυλή, τη θρησκεία, την ιδεολογία. Όμως τις επόμενες δεκαετίες, καθώς ο παγκόσμιος πληθυσμός θα τείνει να φθάσει τα 9 δισεκατομμύρια από τα 7 δις  που είναι σήμερα, οι επιπτώσεις από την αύξηση της θερμοκρασίας του πλανήτη θα γίνουν εντονότερες, και ο ανταγωνισμός για τους πλουτοπαραγωγικούς πόρους και η κοινωνική αποσταθεροποίηση που αυτός προκαλεί θα ενταθούν. Οι προβλέψεις περί κορύφωσης της παγκόσμιας παραγωγής πετρελαίου (peak oil ) τέθηκαν εν αμφιβόλω από την ανακάλυψη νέων κοιτασμάτων. Όμως η πολιτική αστάθεια σε πολλές πετρελαιοπαραγωγές χώρες και όχι μόνο στην Μ. Ανατολή, ο κίνδυνος ταραχών στη περιοχή του Περσικού κόλπου και το ενδεχόμενο οξείας αντιπαράθεσης για τα πλούτη που θα αποκαλύψει η τήξη των πάγων της Αρκτικής δεν έχουν εξαλειφθεί.

Σε περίπτωση που το πετρέλαιο δεν αποτελέσει αιτία σύγκρουσης επειδή υπάρχουν άφθονες εναλλακτικές λύσεις, δεν ισχύει το ίδιο για το νερό. Η κλιματική αλλαγή, οι εντατικές μέθοδοι καλλιέργειας αλλά και αυτή η πληθυσμιακή πίεση επιβαρύνουν τα πράγματα. Το νερό είναι ένα από τα μεγαλύτερα εμπόδια της ειρήνευσης στη Μ. Ανατολή, η Υεμένη, θρυαλλίδα φυλετικών συγκρούσεων και βάση της Αλ Κάιντα ξεμένει από νερό, στο Πακιστάν ο Ινδός ποταμός κατάντησε ασήμαντο ρυάκι. Η λειψυδρία και το κλίμα είναι δυνατόν να προκαλέσουν μεγάλα μεταναστευτικά ρεύματα, και κάποτε μπορεί να δημιουργηθεί σύγκρουση εξ αιτίας τους. Οι εδαφικές διαφορές από την πλευρά τους εξακολουθούν να αποτελούν εστία πολέμου, για παράδειγμα τα κατεχόμενα εδάφη του Ισραήλ και του Κασμίρ και η Ταϊβάν που δεν έπαυσε να διεκδικεί η Κίνα.

Η μεγαλύτερη έκπληξη για τον 21ο αιώνα είναι ότι η θρησκεία ξαναβρήκε το παλαιό θηριώδες ταλέντο της να διχάζει τους ανθρώπους και να τους σέρνει στον πόλεμο. Παρά τις ελπίδες που γέννησε η Αραβική Άνοιξη του 2011 , ο ακραίος πόλεμος, είτε με τη μορφή τρομοκρατικών οργανώσεων, είτε με τη μορφή των κρατών που τον στηρίζουν, θα συνεχίσει τον μακρόχρονο αγώνα εναντίον των αξιών της Δύσης. Όπως επίσης θα συνεχίσουν να κλιμακώνονται οι εντάσεις ανάμεσα στους σιίτες και σουνίτες μουσουλμάνους στη Μ. Ανατολή, εκτός αν το θεοκρατικό Ιράν ανατραπεί.  

Ενώ πολλές από τις πιθανές αιτίες συγκρούσεων θα διατηρήσουν τη δυναμική τους και τον 21ο αιώνα, αυτό που θα αλλάξει δραστικά είναι ο ίδιος ο πόλεμος και οι τεχνολογίες που χρησιμοποιούνται για τη διεξαγωγή του. Οι τεχνολογικές αλλαγές και ο τρόπος με τον οποίο διασπείρονται τείνουν να υπονομεύσουν την μέχρι τώρα αδιαφιλονίκητη στρατιωτική κυριαρχία της Δύσης, δίνοντας στους εχθρούς της τη δυνατότητα να εφαρμόζουν αποτελεσματικές τακτικές ασύμμετρου πολέμου.

Μέχρι τώρα οι ΗΠΑ είχαν εξασφαλίσει συντριπτική τεχνολογική υπεροχή και στους τέσσερις χώρους στρατιωτικής δράσης, ξηρά, θάλασσα, αέρα και διάστημα. Προστέθηκε τώρα και ένας πέμπτος χώρος δράσης, ο κυβερνοχώρος. Ο κυβερνοπόλεμος προσδίδει δυσανάλογα μεγάλη δύναμη στα ικανά από τεχνικής πλευράς αδύναμα κράτη, ώστε να μπορούν να απειλούν στρατιωτικές και πολιτικές υποδομές πολύ ισχυρών αντιπάλων. Αν δεν καταστεί δυνατόν να εντοπισθεί η προέλευση των κυβερνοεπιθέσεων, η δράση αυτή προσθέτει μια άλλη εύκολη μορφή επίθεσης για τα αδύναμα κράτη.  

Το εύρος και η πολυπλοκότητα των απειλών εντείνεται από την τάση διασποράς των πυρηνικών όπλων σε χώρες περιοχών που χαρακτηρίζονται για την αστάθεια τους. Η εμπνευσμένη από τον τζιχάντ τρομοκρατία και η άνοδος της Κίνας σαν στρατιωτικής δύναμης ικανής να αμφισβητήσει τις εγγυήσεις ασφαλείας που παρέχουν οι ΗΠΑ στους συμμάχους τους στην Ανατολική Ασία, Ιαπωνία, Νότιο Κορέα και Ταϊβάν, αποτελούν ιδιαίτερες απειλές για την Αμερική. Συνεπάγονται μια αυξανόμενη σειρά προκλήσεων για τις ένοπλες δυνάμεις, που χάρισαν στις ΗΠΑ αδιαφιλονίκητη στρατιωτική υπεροχή τα τελευταία τριάντα με σαράντα χρόνια.

Εκείνο όμως που ανησυχεί περισσότερο τις ΗΠΑ είναι ότι οι τεχνικές εξελίξεις προσφέρονται για ασύμμετρες μεθόδους πολέμου, στο πλαίσιο των οποίων η ισχύς μιας πλούσιας στρατιωτικής δύναμης μπορεί να υπονομευθεί με σχετικά φθηνά μέσα. Δεν ξεχνούν τις δυσκολίες των τέλεια εξοπλισμένων και εξαιρετικών επαγγελματιών στρατιωτών της Δύσης, όταν τέθηκαν αντιμέτωποι με αυτοσχέδιους εκρηκτικούς μηχανισμούς πυροδοτούμενους με κινητά στο Ιράκ και το Αφγανιστάν, τους  φθηνούς ιρανικής προέλευσης πυραύλους που υποχρεώνουν το Ισραήλ να δαπανά εκατομμύρια δολάρια σε προηγμένα αμυντικά συστήματα, όπως και τα μέσα που χρησιμοποιεί η Κίνα για να κρατήσει τα αμερικανικά αεροπλανοφόρα όσο το δυνατό πιο μακριά στον Ειρηνικό.

Τον 21^ο αιώνα οι απειλές περιλαμβάνουν δίκτυα διεθνούς τρομοκρατίας, κλιματική αλλαγή και υδατική ανασφάλεια, ανθρωπιστικές κρίσεις σε κράτη που καταρρέουν από κακή διακυβέρνηση, επιθετικά καθεστώτα οπλισμένα με πυρηνικά. Η παραδοσιακή προβολή ισχύος καθίσταται ριψοκίνδυνη ή δαπανηρή, και επέρχονται αλλαγές στον τρόπο διεξαγωγής των πολέμων, και στις μεθόδους αποτροπής τους. Η συμμετοχή της Άμυνας στους εθνικούς προϋπολογισμούς περιορίζεται εξ αιτίας της γήρανσης των πληθυσμών, της συρρίκνωσης του εργατικού δυναμικού -εκτός αν συμπληρωθεί με μετανάστες πράγμα που δεν το βλέπω- και της εκτίναξης του κόστους υγειονομικής περίθαλψης στα ύψη. Η άνοδος της Κίνας προβληματίζει τους υπεύθυνους χάραξης της αμερικανικής στρατηγικής αν θα αναπαράγουν σύστημα συμμαχιών τύπου ΝΑΤΟ. Βέβαιο είναι πάντως ότι εφεξής οι σημαντικότερες συμμαχίες θα εντοπίζονται στην περιοχή από τον Ινδικό Ωκεανό μέχρι τον Δυτικό Ειρηνικό, παρά στην Ευρώπη.   

Αλλά ο μεγαλύτερος κίνδυνος που αντιμετωπίζει η ανθρωπότητα τον 21^ο αιώνα είναι αυτός του προηγούμενου αιώνα : Η χρήση πυρηνικών όπλων. Η σύγκρουση υπερδυνάμεων που θα κατέστρεφε τον πλανήτη έχει εκλείψει, καθώς οι δυνάμεις αυτές διδάχθηκαν μέχρι τώρα πώς να συντηρούν την ισορροπία του τρόμου. Παραμένει όμως η πιθανότητα ενός περιφερειακού πολέμου, με εκατομμύρια νεκρούς και ολέθριες περιβαλλοντικές και οικονομικές επιπτώσεις.  

Τα ελπιδοφόρα μηνύματα υπάρχουν. Το 2007 τέσσερις Αμερικανοί βετεράνοι του ψυχρού πολέμου- o George Schultz, o Henry Kissinger, o Bill Perry και o Sam Nunn - που αποκλήθηκαν και «οι τέσσερις ιππότες της αποκαλύψεως» έγραψαν στην εφημερίδα Wall Street Journal, ότι αν ΗΠΑ και Ρωσία, στις οποίες ακόμα αναλογεί το 95% από τα 20.500 πυρηνικά όπλα της υφηλίου, δεν είναι έτοιμες να αρχίσουν διαπραγματεύσεις για την εξάλειψη των πυρηνικών όπλων, η καταστροφή θα είναι αναπόφευκτη. Ο Barack Obama και ο Dmitry Medvedev έχουν δεσμευθεί στη κατεύθυνση αυτή, ενώ μια οργάνωση με την επωνυμία Global Zero με πάνω από τριακόσιες προσωπικότητες από τον πολιτικό, στρατιωτικό, ακαδημαϊκό και επιχειρηματικό χώρο έχει ταχθεί υπέρ της συγκεκριμένης ιδέας.

Το σχέδιο αντιμετωπίζει τρομερά προβλήματα, κυρίως τη δυσκολία να πεισθούν οι χώρες να μετάσχουν σε μια οργανωμένη διαδικασία, όταν τίποτε δεν τις έχει πείσει ότι τα πυρηνικά όπλα δεν είναι ουσιαστικής σημασίας για την άμυνα τους. Αλλά το ταξίδι έχει ξεκινήσει, και αν και μέχρι τώρα ο προορισμός δεν είναι ορατός, ο κόσμος ελπίζει τουλάχιστον ότι στο μέλλον θα είναι πιο ασφαλής από ότι σήμερα.-  

*Ο Γιώργος Γκορέζης είναι Υποστράτηγος ε.α., αρθρογράφος, συγγραφέας, απόφοιτος της Σχολής Διοίκησης και Επιτελών των ΗΠΑ.-