Εμφύλιος Πόλεμος 1946 - 1949. Παράγοντες που συνέβαλαν στην ήττα των ανταρτών

Αντιστράτηγος ε.α. Κωνσταντίνος Πατιαλιάκας

Το ΚΚΕ εκήρυξε αποχή από τις βουλευτικές εκλογές της 31ης Μαρτίου 1946, μία ενέργεια που από τον ίδιο το Στάλιν χαρακτηρίστηκε ως μεγάλη ανοησία της ηγεσίας του ΚΚΕ. Με την επίθεση τη νύκτα της 30ης προς τη 31η Μαρτίου 1946 κατά του Σταθμού Χωροφυλακής Λιτοχώρου κήρυξε τον ένοπλο αγώνα, τη γνωστή ανταρσία, με σκοπό την κατάληψη της εξουσίας ή την κατάληψη μέρους της Βόρειας Ελλάδας για την αυτονόμησή της ή την προσάρτησή της στις Βόρειες Χώρες, δημιουργώντας σοσιαλιστική δημοκρατία στη Βαλκανική. Ένας αιματηρός και τραγικός πόλεμος, που προκάλεσε 43.382 απώλειες μάχης, νεκροί, τραυματίες και αγνοούμενοι ( 8.440 νεκροί) στον Ελληνικό Στρατό, στους αντάρτες 38.421 νεκρούς, χωρίς τους τραυματίες, και ανυπολόγιστες υλικές ζημιές σε έργα υποδομής και δημάσια-ιδιωτικά κτίρια. Ένας πόλεμος που έληξε στις 29 Αυγούστου 1949 με τη συντριβή των ανταρτικών δυνάμεων στον Γράμμο, στην οποία συνέβαλαν οι παρακάτω παράγοντες:

1. Οικονομικοί - Πολιτικοί - Ψυχολογικοί Λόγοι.

α. Η Βρετανική και η Αμερικανική Βοήθεια.

Η άφιξη στην Ελλάδα Βρετανικών στρατευμάτων, μετά την αποχώρηση των Γερμανικών στρατευμάτων, και η ενίσχυση των στρατευμάτων αυτών μετά το Δεκεμβριανό κίνημα άσκησαν ανασταλτική επίδραση στις προθέσεις της Σοβιετικής Ένωσης και των δορυφόρων της χωρών να επεκταθούν στην Ελλάδα και να ενισχύσουν απροκάλυπτα τον ένοπλο αγώνα του ΚΚΕ. Γι΄αυτό η Σοβιετική Ένωση είχε θέσει επίσημα στον ΟΗΕ το αίτημα της αποχώρησης από την Ελλάδα των Βρετανικών στρατευμάτων. Η οικονομική βοήθεια των Βρετανών και των Αμερικανών έδωσε στις κυβερνήσεις της Ελλάδας τη δυνατότητα να αναδιοργανώσουν και να επανεξοπλίσουν τις Ένοπλες Δυνάμεις της χώρας και να προλάβουν την κατάρρευση της Εθνικής οικονομίας και του κράτους. Οι Ηνωμένες Πολιτείες ήταν η μοναδική ελπίδα της Ελλάδας, μετά το τερματισμό της βοήθειας της Βρετανίας. Η οικονομική βοήθεια που προσέφεραν ανύψωσε το ηθικό του Ελληνικού Λαού και εξασφάλισε οικονομική σταθερότητα. Εάν η βοήθεια της Αμερικής δεν κάλυπτε το κενό της Βρετανικής βοήθειας ή εάν τερματιζόταν το 1948, τότε δεν θα αποκλειόταν η επικράτηση του ΚΚΕ σε περιοχές της Βόρειας Ελλάδας, με αποτέλεσμα τη δημιουργία ανεξάρτητου κομουνιστικού κράτους ή την προσάρτησή τους σε συγκροτούμενο κομουνιστικό κράτος στη Βαλκανική Χερσόνησο.

β. Η ρήξη Στάλιν - Τίτο

Η Γιουγκσλαβία ήταν η πιο ισχυρή και οργανωμένη Λαϊκή Δημοκρατία ανάμεσα στις άλλες κομουνιστικές χώρες Βουλγαρία και Αλβανία, αλλά και στις Ανατολικές. Ήταν φυσικό να αναλάβει τη διεύθυνση και την τροφοδοσία του ένοπλου αγώνα του ΚΚΕ κατά της Ελλάδας. Η ρήξη Στάλιν-Τίτο διέσπασε τον υποστηρικτικό μηχανισμό και την ενότητα των στελεχών του κόμματος, ενώ η ιδέα δημιουργίας νέου μηχανισμού παροχής βοήθειας μέσω της Αλβανίας ήταν ανεδαφική. Οι συνέπειες της ρήξης αυτής υπήρξαν καταστροφικές για τις δυνάμεις των ανταρτών, γιατί έκλεισαν τα σύνορα. Στην απολογία του ο Ν. Ζχαριάδης ανέφερε τα ακόλουθα: <<Γίνεται φανερό πως η ήττα του ΔΣΕ στο Βίτσι και στο Γράμμο οφείλεται σε εξωελληνικό παράγοντα, στην προδοσία του Τίτο. Γιατί; Γιατί εμείς ξεκινήσαμε, αφού βασικά εξασφαλίσαμε από τη Γιουγκοσλαβία μια ανεπιφύλακτη υποστήριξη της γενικής προσπάθειας. Αν ξέραμε αυτή την προδοσία, τότε εμείς δεν θα ξεκινούσαμε το 1946, έτσι όπως ξεκινήσαμε, γιατί δεν θα είχαμε εξασφαλίσει μια βασική προϋπόθεση, και η επανάσταση δεν είναι πραξικοπηματισμός... Αν είχαμε λύσει τα προβλήματα των εφεδρειών και του ανεφοδιασμού του ΚΓΑΝΕ, η προδοσία του Τίτο δεν θα είχε για μας τέτοις συνέπειες, γιατί θα μπορούσαμε να την αντισταθμίσουμε. Αυτά όμως δεν τα είχαμε. Έτσι η προδοσία του Τίτο στις συνθήκες του 1949 απέκτησε αποφασιστική σημασία, γιατί δεν μας άφηνε το χρόνο να λύσουμε τα προβλήματα αυτά και επέτρεψε στο μοναρχοφασισμό να πετύχει οριστικά το 1949 στρατιωτικό αποτέλεσμα..>>

γ. Το ηθικό του Ελληνικού Λαού.

Σε όλη τη διάρκεια της υπερτριετούς αγωνίας του, ο Ελληνικός Λαός διατήρησε την ενότητά του απέναντι στην ανταρσία του ΚΚΕ, υψηλό αίσθημα καθήκοντος και σταθερή αποφασιστικότητα στη διεξαγωγή του αγώνα, γιατί είχε πλήρη συνείδηση της ιστορικής αποστολής του στη μικρή γωνιά της Ανατολικής Μεσογείου και των συνεπειών της επικράτησης του σλαβισμού. Η πίστη του στην ηθική και στο δίκαιο του έδινε δύναμη. Ποτέ δεν κάμφθηκε το ηθικό του, ποτέ δεν λιποψύχησε, αλλά πάντα ήταν αισιόδοξος για ένα καλύτερο αύριο. Η τραγωδία που βίωσε ο ανταρτόπληκτος δεν το δάμασε, την ανέχθηκε αγόγγυστα και τελικά επέζησε, γιατί είχε συναίσθηση της μεγάλης αποστολής και των συνεπειών μιας επικράτησης του ΚΚΕ και των δυνάμεών του. Τα χαρίσματα αυτά του Ελληνικού Λαού υπήρξαν μία από τις κύριες αιτίες της αποτυχίας της ένοπλης ανταρσίας του ΚΚΕ.

δ. Η έλλειψη λαϊκού ερείσματος.

Η κήρυξη του ένοπλου αγώνα οφειλόταν στην κακή εκτίμηση του ΚΚΕ και δεν είχε λαϊκό έρεισμα, γιατί ο λαός αποστρεφόταν τον κομουνισμό και δυσπιστούσε ως προς τους σκοπούς του. Γιαυτό και το ΚΚΕ για να διατηρήσει την ανταρσία του αναγκάστηκε να καταφύγει σε εγκληματικές πράξεις και σε βίαιη στρατολόγηση. Επίσης υποχρεώθηκε να αποκαλύψει τις επιδιώξεις του σε βάρος της εδαφικής ακεραιότητας της χώρας (Απόφαση 5ης Ολομέλειας, συνεργασία με ΝΟΦ και άλλα.)

ε. Η διεθνής κατανόηση.

Οι επιθέσεις, που εξαπέλυσε η Σοβιετική Ένωση στον ΟΗΕ κατά των Ηνωμένων Πολιτειών και της Βρετανίας, γιατί παρείχαν υποστήριξη στην Ελλάδα, μαζί με την απαίτησή της να απομακρυνθούν οι Βρετανικές δυνάμεις, καθώς και η ανοικτή υποστήριξη των ανταρτών από τις Βόρειες και τις Ανατολικές χώρες σε είδη οπλισμού, πυρομαχικών, λοιπών υλικών και εφοδίων και η υγειονομική υποστήριξη και χρησιμοποίηση του εδάφους των Βόρειων χωρών από τα τμήματα των ανταρτών, δημιούργησαν τη βάση για να κατανοήσει η διεθνής κοινή γνώμη ότι υπήρχε εξωτερική επιβουλή κατά της Ελλάδας, προκειμένου να ικανοποιηθούν οι κατακτητικές τάσεις του Σοβιετικού κομουνισμού. Έπαψαν πλέον οι ψευδαιαθήσεις και ορισμένων δημοσιογράφων, Αμερικανών και Βρετανών, αλλά και πολιτικών, ότι δήθεν η μοναρχοφασιστική κυβέρνηση καταδίωκε δημοκρατικούς πολίτες, ενώ τα συνθήματα ειρήνης του ΚΚΕ δεν είχαν πια απήχηση.

2. Στρατηγικοί και Τακτικοί Λόγοι.

α. Η ανάθεση της Αρχιστρατηγίας στον Αλέξανδρο Παπάγο-Εφαρμογή Επιθετικού Δόγματος.

Η ανάθεση της Διοίκησης των Ενόπλων Δυνάμεων στον Στρατάρχη Αλέξανδρο Παπάγο και η ανάκληση από τον Στρατάρχη του Αντιστρατήγου Κων. Βεντήρη στην ενεργό υπηρεσία ήταν παράγοντες που συνετέλεσαν να μεταδοθούν νέο πνεύμα και αποφασιστικότητα στις Ένοπλες Δυνάμεις και τελικά να επιτευχθεί η νίκη. Με το πνεύμα της χρηστής διοίκησης στο Σώμα των Αξιωματικών, με τον παραμερισμό των ακαταλλήλων Διοικητών, με την άμεση παρακολούθηση του έργου των Διοικήσεων και με την επιβολή πειθαρχίας στους Αξιωματικούς και Οπλίτες αξιοποιήθηκε ο υφιστάμενος Ελληνικός Στρατός και συνέβαλε στη γρήγορη ήττα των ανταρτών. Χρησιμοποιήθηκαν καλύτερα και αποδοτικότερα οι Ένοπλες Δυνάμεις. Ασκήθηκε συνεχής πίεση, που ανάγκαζε τους αντάρτες σε κίνηση. Η κίνηση των ανταρτικών δυνάμεων τις απομάκρυνε από τις βάσεις ανεφοδιασμού τους, με αποτέλεσμα να μειώνεται η μαχητική τους ικανότητα και να χάνουν την πρωτοβουλία.

β. Η ρήξη Στάλιν - Τίτο.

Με τη ρήξη Στάλιν - Τίτο, στην οποία το ΚΚΕ τάχθηκε με τις θέσεις του πρώτου, περιορίστηκε η ποσότητα της βοήθειας, που έπαιρναν οι αντάρτες από τη Γιουγκοσλαβία και η κατάσταση επιδεινώθηκε, όταν τον Ιούλιο του 1949 έκλεισαν τα σύνορα. Με το κλείσιμο των συνόρων από τη Γιουγκοσλαβία τα ανταρτικά τμήματα στερήθηκαν των ασφαλών καταφυγίων τους, στα οποία κατέφευγαν κάθε φορά, που οι Μονάδες του Ελληνικού Στρατού τα κατεδίωκαν. Έτσι έχασαν την ελευθερία κινήσεων κατά μήκος των Ελληνο-Γιουγκοσλαβικών συνόρων, η οποία τα εξεσφάλιζε τους ελιγμούς τους, ενώ στερήθηκαν την περίθαλψη των τραυματιών τους στα νοσηλευτικά κέντρα της Γιουγκοσλαβίας.

γ. Η μερική εγκατάλειψη της τακτικής του Ανταρτοπολέμου.

Το 1948 με έμπνευση του Ν. Ζαχαριάδη η ηγεσία του Δημοκρατικού Στρατού μετέτρεψε τα ανταρτικά συγκροτήματα σε επαναστατικό λαϊκό στρατό, δηλαδή συγκρότησε Μεγάλες Μονάδες (Μεραρχίες και Ταξιαρχίες), σχηματισμούς που δύσκολα διοικούνται. Έτσι έχασαν τα πλεονεκτήματα της ευελιξίας, της ευκαμψίας και της γρήγορης κίνησης, που αποτελούν χαρακτηριστικά των ανταρτικών τμημάτων. Η απόφαση της ηγεσίας του ΚΚΕ να διατηρήσει βάσεις, όπως στο Βίτσι και στο Γράμμο, αλλά και αλλού, μετέβαλε τη τακτική τους. Έπρεπε δηλαδή να εφαρμόζουν ενεργό άμυνα, με αποτέλεσμα να δίνουν μάχες σε παράταξη, με φθορά σε προσωπικό και υλικά, που δεν μπορούσαν εύκολα να αναπληρώσουν, εγκαταλείποντας τις αρχές, που διέπουν τον Ανορθόδοξο Πόλεμο. Η απόφαση να προβάλει στατική άμυνα σε ορισμένες περιοχές υποχρέωσε την πολιτική και στρατιωτική ηγεσία του ΚΚΕ στη <<σύνταξη επετηρίδας>> με το διορισμό τον Οκτώβριο του 1948 3 Αντιστρατήγων και 14 Υποστρατήγων. Η αθρόα αυτή <<στρατηγοποίηση>> στο Δημοκρατικό Στρατό προκάλεσε προβλήματα <<μεγαλομανίας>> στα στελέχη του, με παράπονα και έριδες. Έτσι κατέστη δυνατή η αποφασιστική ήττα των ανταρτών, γιατί αφενός εγκατέλειψαν την ανταρτική οργάνωση και υιοθέτησαν οργάνωση Μεγάλων Μονάδων και αφετέρου εφάρμοσαν επαναστατική πολιτική, επειδή είχαν την πρόθεση να διατηρήσουν βάσεις κατά μήκος των συνόρων. Με τη τακτική αυτή αντέταξαν την αδυναμία απέναντι στη δύναμη.

δ. Η παράταση του αγώνα.

Ο αγώνας παρατάθηκε περισσότερα από 3 χρόνια, τη στιγμή που η ηγεσία του ΚΚΕ υπολόγιζε ότι θα τελείωνε εντός του 1947. Αυτό εξάντλησε το ανθρώπινο δυναμικό και το επηρέασε ψυχολογικά. Από τη διάρκεια αυτή φάνηκε πόσο απομονωμένο ήταν το ΚΚΕ στο εσωτερικό, αλλά και από τη διεθνή κοινότητα. Έτσι για τη δημιουργία εφεδρειών εφάρμοσε τη μέθοδο της βίαιης στρατολόγησης, ακόμα και ανήλικων αγοριών και κοριτσιών.

Αλλά για τη συντριβή και τελική ήττα των ανταρτών έχουμε και απόψεις ανωτάτων στελεχών του ΚΚΕ, όπως των Ζαχαριάδη και Βλαντά. Ο τελευταίος σε έκθεση-αυτοκριτική, που παρουσιάστηκε τον Οκτώβριο του 1950, ανάγει την ήττα στους εξής παράγοντες:

α. Στην ερήμωση της ορεινής υπαίθρου, εξαιτίας της οποίας άρχισαν τα προβλήματα της πείνας και οι αφάνταστες δυσκολίες των τμημάτων του ΔΣΕ. Η ηγεσία του δεν αντιλήφθηκε τη σημασία της και έτσι δεν αντέδρασε. Πιθανόν να φανταζόταν ότι το προσφυγικό πρόβλημα θα δημιουργούσε δυσκολίες στις Μονάδες του Ελληνικού Στρατού, μέχρι του σημείου να τις οδηγήσει σε εξέγερση. Χαρακηριστικό απόσπασμα από τη τοποθέτησή του Βλαντά: <<Τα ορεινά χωριά ήταν αδειανά. Τα τμήματά μας λίγο-λίγο εξάντλησαν τις μυστικές αποθήκες και υπέφεραν τρομερά. Περισσότερο νικήθηκαν από τη γύμνια, την πείνα, τον εκνευρισμό, παρά από τις μάχες σε παράταξη...>>.

β. Στη νέα τακτική των Μονάδων του Ελληνικού Στρατού, που περιλάμβανε:

(1) Στον Γράμμο και στο Βίτσι, τη συγκέντρωση μεγάλων δυνάμεων σε μια κατεύθυνση και την κύκλωση του αντιπάλου από περιοχές, από τις οποίες δεν θα φανταζόταν ποτέ ότι θα ήταν δυνατόν να κινηθούν ισχυρές δυνάμεις. Έτσι οι αντάρτες δεν είχαν δρομολόγια για να υποχωρήσουν κανονικά.

(2) Στη Ρούμελη τη συνεχή καταδίωξη. Πριν αρχίσει η καταδίωξη, καταλαμβάνονταν οι υποχρεωτικές ορεινές διαβάσεις και οι προσβάσεις των ορεινών όγκων. Έτσι απομονώνονταν χώροι μεγάλης έκτασης, μέσα στους οποίους κινούνταν σχετικά μικρές και ευκίνητες μονάδες( Όπως Δυνάμεις Καταδρομών ), νύκτα και ημέρα,για να παρενοχλούν, να κουράζουν, να εκνευρίζουν τους αντάρτες και τελικά να τους υποχρεώνουν να εξαντλούν τα πυρομαχικά τους.

(3) Στη ρήξη Στάλιν - Τίτο, όπως αναπτύχθηκε πιο πάνω, με τις δηλώσεις του Ζαχαριάδη.

ΕΠΙΛΟΓΟΣ.

Είναι βέβαιο εξάλλου ότι στον ευρύτερο χώρο του πρώην Ανατολικού μπλοκ θα είχε συρθεί και ενταχθεί δέσμια και η πατρίδα μας, εάν κατά την τριετία 1946-1949 σύσσωμη η πολιτειακή, η πολιτική, η θρησκευτική και η πνευματική ηγεσία της χώρας, ο Λαός στο σύνολό του με τις Ένοπλες Δυνάμεις και τα Σώματα Ασφαλείας δεν έδιναν τον <<νυν υπέρ πάντων>> αγώνα επιβίωσης της Εθνικής και κρατικής υπόστασης.

Η ιστορική αυτή αναδρομή, όπως και κάθε άλλη, γίνεται για να ανασύρονται τα ιστορικά γεγονότα από τη λήθη και να γίνονται γνωστά σε αυτούς, που δεν τα έζησαν, στους νεώτερους, οι οποίοι θα πρέπει να τα συσχετίζουν με το σήμερα. Χρέος μας συνεπώς είναι να διατηρούμε ζωντανή την ιστορία, η οποία διδάσκει και επαναλαμβάνεται.

Οι πεσόντες για τα ιδεώδη της ελευθερίας και της δημοκρατίας, στο Γράμμο, στο Βίτσι και στα άλλα βουνά, μαχητές του ένδοξου στρατού μας, έμειναν εκεί, με τον ουρανό να τους κλαίει με στάλες, αντί για δάκρυα, και τους μανιασμένους βοριάδες να τους θρηνούν με το σφύριγμά τους. Έμειναν εκεί για πάντα και περιμένουν από εμάς να αναγνωρίζουμε τη θυσία και τη προσφορά τους και να μην τους λησμονούμε. Το ετήσιο μνημόσυνο που γίνεται στο Γράμμο και στο Βίτσι από την Ένωση Αποστράτων Αξιωματικών Στρατού με τη συμμετοχή και άλλων Ενώσεων είναι ένα λιτό και απέριττο μνημόσυνο απότισης οφειλόμενου φόρου τιμής, μνήμης και όχι μίσους.

ΠΗΓΕΣ:

1. Αρχεία Εμφυλίου Πολέμου της Διεύθυνσης Ιστορίας Στρατού.

2. Ο Αντισυμμοριακός Αγώνας 1946 - 1949 του Δημητρίου Ζαφειροπούλου.