Ιχνηλατώντας στο παρελθόν. Πριν από 99 χρόνια... εκλογές 14/11/1920

Κατά τη διάρκεια της περίπου δύο αιώνων συνταγματικής και πολιτικής ιστορίας της νεώτερης Ελλάδας διεξήχθησαν δεκάδες βουλευτικών εκλογών, από τις οποίες προήλθαν Συντακτικές και Αναθεωρητικές Βουλές με πλούσιο συνταγματικό έργο. Μερικές όμως από αυτές διεδραμάτισαν και σοβαρότατο πολιτικό ρόλο με θετικά ή και αρνητικά τραγικά αποτελέσματα για την Πατρίδα μας. Μία από τις τελευταίες ήταν και η διεξαγωγή των βουλευτικών εκλογών της 14ης Νοεμβρίου 1920, μέσα σε ένα έντονο θερμό πολιτικό κλίμα, μεταξύ των Βενιζελικών και Αντιβενιζελικών (Βαφιλόφρονες, Ηνωμένη Αντιπολίτευση), μετά την απόπειρα δολοφονίας του Πρωθυπουργού Ελευθερίου Βενιζέλου στο Παρίσι από δύο απότακτους Μονίμους Αξιωματικούς και την εν ψυχρώ δολοφονία του Ίωνος Δραγούμη από Βενιζελικούς στην Αθήνα. Περισσότερα στο κείμενο, που ακολουθεί:

ΘΕΜΑ: 14 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 1920. ΔΙΕΞΑΓΩΓΗ ΒΟΥΛΕΥΤΙΚΩΝ ΕΚΛΟΓΩΝ.

ΕΙΣΑΓΩΓΗ.

Στις 28 Ιουλίου/10 Αυγούστου 1920 υπογράφηκε η Συνθήκη των Σεβρών, η οποία δημιουργούσε τη Μεγάλη Ελλάδα των δύο ηπείρων, της Ευρώπης και της Ασίας, και των πέντε θαλασσών, του Εύξεινου Πόντου, της Προποντίδας, του Αιγαίου Πελάγους, του Κρητικού Πελάγους και του Ιουνίου Πελάγους, και υλοποιούσε το όνειρο της Μεγάλης Ιδέας. Σύμφωνα με τους όρους της Συνθήκης των Σεβρών, μιας θνησιγενούς συνθήκης, που όμως τελικά παρέμειναν νεκρό γράμμα και δεν εφαρμόσθηκαν ποτέ, λόγω των μετέπειτα πολιτικών και στρατιωτικών εξελίξεων, η Τουρκία θα διατηρούσε την Κωνσταντινούπολη, αλλά η Ελλάδα θα έφτανε μέχρι τη Τσατάλτζα και θα προσαρτούσε το μεγαλύτερο τμήμα της Ανατολικής Θράκης, συμπεριλαμβανομένης και της Ευρωπαϊκής ακτής του Ελλησπόντου. Την Κωνσταντινούπολη και την περιοχή των Στενών θα τις διατηρούσαν οι Σύμμαχοι κάτω από τον έλεγχό τους, για την αποτελεσματικότερη προστασία της παγκόσμιας ελευθερίας του εμπορίου. Η Ελλάδα θα διατηρούσε για 5 χρόνια την κατοχή και τη διοίκηση της Σμύρνης και της περιοχής της, αλλά ύστερα από την παρέλευση της πενταετίας οι κάτοικοί της θα μπορούσαν να εκφράσουν με δημοψήφισμα πια τη θέλησή τους να ενσωματωθούν στην Ελλάδα ή να παραμείνουν κάτω από την Οθωμανική κυριαρχία. Τέλος η Τουρκία παραχωρούσε στην Ελλάδα όλα τα νησιά του Ανατολικού Αιγαίου, συμπεριλαμβανομένων της Ίμβρου και Τενέδου, και της Δωδεκανήσου, εκτός της Ρόδου, που θα παρέμεινε υπό Ιταλική κατοχή.

Λίγο καιρό μετά την υπογραφή της Συνθήκης των Σεβρών, και ενώ μέσα στην Ελλάδα είχε κορυφωθεί έντονος ο κομματικός αγώνας σε βενιζελικούς και αντιβενιζελικούς, ο Ελευθέριος Βενιζέλος δέχθηκε δολοφονική απόπειρα στο Παρίσι, καθώς ετοιμαζόταν να επιστρέψει στην Ελλάδα. Την ίδια εποχή δολοφονήθηκε στην Αθήνα από βενιζελικούς ο Ίωνας Δραγούμης, ο οποίος είχε προσφέρει πάρα πολλά στο Μακεδονικό Αγώνα. Ο Βενιζέλος γύρισε θριαμβευτής στην Αθήνα και στις 25 Αυγούστου/7 Σεπτεμβρίου εμφανίσθηκε στη Βουλή, για να παρουσιάσει τα αποτελέσματα της τολμηρής πολιτικής του και των πολυετών αγώνων του. Ταυτόχρονα κατέθεσε στη Βουλή νομοσχέδιο για την κύρωση της Συνθήκης των Σεβρών και των συνοδευτικών επιμέρους συμφωνιών. Έκανε όμως και τη δήλωση ότι το νομοσχέδιο αυτό θα ψήφιζε η Βουλή, που θα έβγαινε από τις νέες εκλογές, γιατί ο χρόνος θητείας είχε λήξει για την τότε παρούσα Βουλή, η οποία έχει μείνει στην κοινοβουλευτική ιστορία της Ελλάδας γνωστή ως Βουλή των Λαζάρων. Προκηρύχθηκαν βουλευτικές εκλογές για την 25 Οκτωβρίου 1920 και η χώρα μπήκε σε προεκλογική περίοδο κάτω από το φως θριάμβων, αλλά και τη σκιά δολοφονικών ενεργειών. Τυχαίο περιστατικό, ο θάνατος του Βασιλέως Αλεξάνδρου, που είχε διαδεχθεί τον πατέρα του Βασιλέα Κωνσταντίνο Α΄, όταν ο τελευταίος υποχρεώθηκε να εγκαταλείψει το θρόνο του το Μάιο του 1917, μετατόπισε την ημερομηνία διεξαγωγής των εκλογών από την 25 Οκτωβρίου στην 1η/14 Νοεμβρίου 1920. Επειδή κανένας από τους διαδόχους δεν αποδέχθηκε την ενθρόνιση, ορκίσθηκε Αντιβασιλεύς ο Ναύαρχος Παύλος Κουντουριώτης.

14 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 1920. ΔΙΕΞΑΓΩΓΗ ΒΟΥΛΕΥΤΙΚΩΝ ΕΚΛΟΓΩΝ.

Οι βουλευτικές εκλογές εκτός από το συνήθη κομματικό είχαν πάρει και πολιτειακό χαρακτήρα. Στον προεκλογικό στίβο εμφανίσθηκαν δύο παρατάξεις, οι βενιζελικοί, που για την περίσταση αυτή θεωρήθηκαν από τους αντιπάλους αντιβασιλικοί, και η Ηνωμένη Αντιπολίτευσις, που για την περίσταση ταυτίσθηκε με τους βασιλόφρονες. Οι βενιζελικοί (Κόμμα των Φιλελευθέρων) αισιοδοξούσαν ότι θα κέρδιζαν τις εκλογές λόγω των πολεμικών και διπλωματικών θριάμβων που παρουσίαζαν. Είχαν δημιουργήσει τη Μεγάλη Ελλάδα των δύο ηπείρων και των πέντε θαλασσών. Φαίνεται ότι δεν εκτίμησαν το γεγονός ότι η χώρα βρισκόταν σε πολεμική περίοδο περισσότερον από οκτώ χρόνια και ο Ελληνικός Στρατός διεξήγαγε πολεμικές επιχειρήσεις κατά στρατευμάτων του Κεμάλ, αλλά και Τούρκων ατάκτων στο μέτωπο της Μικράς Ασίας, χωρίς να προβλέπεται στον ορίζοντα τερματισμός. Επί πλέον κατά την τετραετία 1917-1920 στα πλαίσια του Εθνικού Διχασμού είχαν γίνει πολλές διώξεις και αυθαιρεσίες από κατώτερα κυρίως στελέχη της Βενιζελικής παράταξης σε βάρος των βασιλοφρόνων τόσον στο στρατό, όσον και στο διοικητικό μηχανισμό. Η Ηνωμένη Αντιπολίτευσις είχε πρόσφορο έδαφος κριτικής για το παρελθόν και υποσχέσεων για το μέλλον. Κυκλοφορούσε τεχνηέντως ότι σύντομα θα τερματιζόταν ο πόλεμος στη Μικρά Ασία και οι στρατευμένοι θα επέστρεφαν στα σπίτια τους. Η προσδοκία αυτή είχε εύλογη απήχηση στην εκλογική απόφαση των γονέων, συζύγων, αδελφών και άλλων προσφιλών προσώπων των στρατιωτών.

Μέσα σε κλίμα απίστευτου πολιτικού φανατισμού και κομματικής αναταραχής διεξήχθησαν στη χώρα οι βουλευτικές εκλογές της 14ης Νοεμβρίου 1920, οι οποίες οδήγησαν στην άνοδο των φιλοβασιλικών και στην ήττα του Βενιζέλου. Οι δυσμενείς πολεμικές συγκυρίες, που είχαν αρχίσει για τον Ελληνικό Λαό ήδη από τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, παρά το γεγονός ότι μόνο ο Βενιζέλος είχε κάνει πραγματικότητα μετά το 1453 το όραμα της Μεγάλης Ιδέας, καθώς και η επίδραση στην απόφαση του εκλογικού σώματος της έντεχνης καλλιέργειας σχετικών φημών από την Ηνωμένη Αντιπολίτευση για τερματισμό του πολέμου συνέβαλαν στην εκλογική νίκη της.

Στις βουλευτικές εκλογές εφαρμόσθηκε το πλειοψηφικό εκλογικό σύστημα με ευρεία εκλογική περιφέρεια και η ψηφοφορία έγινε με σφαιρίδιο. Το εκλογικό σύστημα ευνόησε την Ηνωμένη Αντιπολίτευση, που με ποσοστό 49,30% έλαβε 260 έδρες, ενώ το κόμμα των Φιλελευθέρων με ποσοστό 50,31% έλαβε 110 έδρες. Μετά τις εκλογές ο Ελ. Βενιζέλος πικραμένος από την ήττα αυτοεξορίσθηκε στο Παρίσι, δηλώνοντας ότι παραιτείται από την πολιτική.

ΑΜΕΣΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΤΗΣ ΕΚΛΟΓΙΚΗΣ ΝΙΚΗΣ ΤΩΝ ΒΑΣΙΛΟΦΡΟΝΩΝ.

Πρώτη ενέργεια της κυβέρνησης που σχηματίσθηκε με Πρωθυπουργό το Δημήτριο Ράλλη ήταν η προκήρυξη την 24η Νοεμβρίου δημοψηφίσματος, το οποίο διεξήχθηκε στις 5 Δεκεμβρίου 1920 και αφορούσε στην επάνοδο στο θρόνο του Βασιλέως Κωνσταντίνου. Το αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος, από το οποίο απείχαν οι βενιζελικοί, ήταν 98% υπέρ της επανόδου του Βασιλέως Κωνσταντίνου.

Την ήττα του Ελ. Βενιζέλου, τον σχηματισμό κυβέρνησης από τους βασιλόφρονες και την επάνοδο του Βασιλέως Κωνσταντίνου στο θρόνο ακολούθησαν ραγδαία τα κάτωθι πολιτικά γεγονότα:

1. Η εχθρική στάση των τριών Δυνάμεων, της Βρετανίας, της Γαλλίας και της Ιταλίας, απέναντι στη βασιλική Κυβέρνηση του Δημητρίου Ράλλη. Αυτή δημοσιοποιήθηκε κατά τη Διασυμμαχική Συνδιάσκεψη του Λονδίνου στις 21 Φεβρουαρίου 1921.

2. Η αντικατάσταση του Διοικητού της Στρατιάς Μικράς Ασίας Αντιστρατήγου Λ. Παρασκευόπουλου από τον Αντιστράτηγο Αναστάσιο Παπούλα και άλλων ανωτάτων και ανωτέρων στελεχών του Ελληνικού Στρατού.

3. Η επιβολή εκκαθαρίσεων στους διοικητικούς μηχανισμούς της χώρας.

4. Η απόφαση για τη συνέχιση της Μικρασιατικής Εκστρατείας με την προέλαση της Στρατιάς προς τη γραμμή Εσκί Σεχίρ - Κιουτάχεια - Αφιόν Καραχισάρ για την κατάληψη της.

ΗΤΑΝ ΕΠΙΒΕΒΛΗΜΕΝΗ Η ΔΙΕΞΑΓΩΓΗ ΤΩΝ ΒΟΥΛΕΥΤΙΚΩΝ ΕΚΛΟΓΩΝ ΤΗΣ 14ης ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 1920;

Στα μεγάλα ιστορικά αινίγματα εντάσσονται τα κριτήρια του Ελευθερίου Βενιζέλου για προκήρυξη των βουλευτικών εκλογών της 14ης Νοεμβρίου 1920. Για τους λόγους που οδήγησαν τον Ελ. Βενιζέλο στην προσφυγή στη λαϊκή ετυμηγορία, υπάρχουν διιστάμενες απόψεις μεταξύ των παραγόντων εκείνης της περιόδου, αλλά και ματαγενεστέρων ιστορικών, μελετητών και συγγραφέων απομνημονευμάτων και βιβλίων, όπως παρακάτω:

1. Άλλοι υποστηρίζουν ότι ο Ελ. Βενιζέλος ήταν υποχρεωμένος για λόγους συνταγματικής τάξης να προσφύγει στις βουλευτικές εκλογές, γιατί ήδη ο χρόνος θητείας της Βουλής, της γνωστής στη συνταγματική ιστορία της Ελλάδας ως Βουλής των Λαζάρων, που είχε προκύψει από τις εκλογές της 31ης Μαΐου 1915 και είχε <<αναστηθεί>> με Βασιλικό Διάταγμα τον Ιούνιο του 1917, είχε λήξει εδώ και πλέον του έτους, αφού στο μεταξύ είχε τελειώσει και τυπικά ο Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος για την Ελλάδα με την υπογραφή της Συνθήκης των Σεβρών. Για την προσφυγή στις εκλογές ήταν και η χαρακτηριστική και κατηγορηματική δήλωση του μετριοπαθούς πολιτικού Κ. Ζαβιτσάνου, Αρχηγού του κόμματος Προοδευτικής Ενώσεως και διατελέσαντος κατά το 1915 Προέδρου της Βουλής: <<Η ενέργεια εκλογών το 1920 ουδαμόθεν εδικαιολογείτο. Μεγαλύτερον πολιτικόν σφάλμα ήτο αδύνατον να διαπραχθή>>.

2. Άλλοι ισχυρίζονται ότι ο Ελ. Βενιζέλος προκήρυξε τις εκλογές, γιατί πίστευε ότι θα τις κερδίσει, ως επιβράβευση για τις μεγάλες επιτυχίες, που είχε καταφέρει με τη Συνθήκη των Σεβρών, με την οποία δημιουργείτο η Ελλάδα των δύο ηπείρων και των πέντε θαλασσών και υλοποιείτο για πρώτη φορά η Μεγάλη Ιδέα.

3. Τέλος άλλοι ισχυρίζονται, ιδίως οι πολιτικοί του αντίπαλοι, ότι η προσφυγή στις εκλογές ήταν μία συνειδητή απόφαση για εύσχημη αποχώρηση από την πολιτική σκηνή, ώστε να απεκδυθεί από κάθε ευθύνη πιθανής κακής εξέλιξης στην έκβαση της Μικρασιατικής Εκστρατείας, γιατί στην εφαρμογή της Συνθήκης των Σεβρών αντιδρούσε δυναμικά το Εθνικιστικό Κίνημα του Μουσταφά Κεμάλ, που είχε λάβει μεγάλες και επικίνδυνες διαστάσεις. Από επίσημα κρατικά έγγραφα αποδεικνύεται ότι ο Ελ. Βενιζέλος εγνώριζε από την άνοιξη του 1920 την βαθμιαία μεταστροφή της πολιτικής της Γαλλίας και της Ιταλίας υπέρ του Κεμάλ. Συγκεκριμένα από επιστολή της 24ης Μαρτίου 1920 του Έλληνα Πρέσβη στη Γαλλία Α. Ρωμάνου προς τον Ελ. Βενιζέλο, μετά από συνάντησή του με το Γάλλο Πρωθυπουργό Μιλλεράν διαβάζουμε: <<...Δεν δύναμαι να παρασυρθώ υπό της φιλίας μου προς την Ελλάδα μέχρι του σημείου να διακινδυνεύσω Γαλλικά συμφέροντα εις την περιοχήν... Εκ της συνομιλίας απεκόμισα την εντύπωσιν

α) ότι ως προς την Θράκη θα φέρη αντιρρήσεις ως προς την γραμμήν Τσατάλτζας, ως υπέρ το δέον, κατά την αντίληψιν των Τουρκοφίλων, εγγύς κειμένην της Κωνσταντινουπόλεως. 

β) Ότι ως προς την Σμύρνην θα ζητήση, αν όχι την απομάκρυνσίν μας, περιορισμόν των δικαιωμάτων μας και πραγματικωτέραν ενάσκησιν της εξουσίας της Τουρκίας...>>. Αλλά και ο Νικόλαος Καζαντζάκης, συνεργάτης του Ελ. Βενιζέλου, σε επιστολή του το Δεκέμβριο του 1921 υποστηρίζει ευθέως ότι έκανε τις εκλογές γνωρίζοντας ότι θα τις χάσει. Έγραφε δε: << Άνθρωπος που μ΄επανάσταση κατέλαβε την αρχή και δικτατορικώς εκυβέρνησε τόσα χρόνια, Πως; και Γιατί; θυμήθηκε το σύνταγμα και ενήργησε εκλογές, αφού τόξερε πως θα χάσει.>>.

ΕΠΙΛΟΓΟΣ.

Όποιοι και να ήταν οι λόγοι, που οδήγησαν τον Ελευθέριο Βενιζέλο στην προσφυγή βουλευτικών εκλογών, αυτές διεξήχθησαν, όταν εκκρεμούσε η εφαρμογή των όρων της Συνθήκης των Σεβρών και ο Ελληνικός Στρατός αντιμετώπιζε μεμονωμένα τμήματα του συγκροτούμενου τακτικού στρατού του Κεμάλ καθώς και ατάκτους Τούρκους στη Μικρά Ασία. Αποτελεί αναμφισβήτητο γεγονός ότι η επάνοδος στο θρόνο του Βασιλέως Κωνσταντίνου έδωσε την αφορμή για εφαρμογή της κυοφορούμενης αλλαγής της πολιτικής των Συμμάχων, της Γαλλίας και της Ιταλίας υπέρ του Κεμάλ για τα δικά τους οικονομικά και όχι μόνο συμφέροντα και της εγκατάλειψης της Ελλάδας από τη Βρετανία.

ΠΗΓΕΣ.

1. Μικρασιατική Εκστρατεία της Διεύθυνσης Ιστορίας Στρατού.

2. Πως φθάσαμε στις αλησμόνητες πατρίδες των Ν. Μουτσόπουλου, Κ. Βακαλόπουλου και Αρ. Κεσόπουλου.

3. Η Ελλάδα στη Μικρά Ασία του Στρατηγού Ξενοφώντος Στρατηγού, Υπαρχηγού Γενικού Επιτελείου.

Αντιστράτηγος ε.α. Κωνσταντίνος Πατιαλιάκας.