Η Κρητική Επανάσταση του 1866

Έλληνες εθελοντές που συμμετείχαν στην Κρητική Επανάσταση

«Ἕλληνες τῆς Κρήτης! Ὑπέρ ὑμῶν ἔχετε τὸ δίκαιον καὶ ὑπέρ ὑμῶν ἔχετε τὴν λογικήν. Ἡ λογική δέν δύναται νὰ ἐξεύρει τὸν λόγον ὑπάρξεως πασά ἐν Κρήτῃ». Βίκτωρ Οὐγκώ [6 Δεκ. 1866, Γάλλος διηγηματογράφος, ποιητής και δραματουργός (1802-1885)]

Την 21η Αυγ. 1866, οι Έλληνες της Κρήτης εξεγέρθηκαν με σκοπό την αποτίναξη του τουρκικού ζυγού και την ένωση τους με την Ελλάδα. Η Κρητική Επανάσταση διήρκησε μέχρι την 29η Ιαν. 1869. Η Κρήτη παρότι συμμετείχε ενεργά στην επανάσταση του 1821, δεν συμπεριλήφθηκε στην επικράτεια του νεοπαγούς ελληνικού κράτους. Ο χριστιανικός πληθυσμός διαφύλασσε άσβεστο την ελπίδα ενώσεως μετά της Ελλάδος, διατηρώντας πάντοτε ακμαίο το επαναστατικό του φρόνημα. Η αφορμή για την εξέγερση δόθηκε από την μη εφαρμογή των μεταρρυθμιστικών διαταγμάτων (Χαττ-ι-Χουμαγιούν)[1], τα οποία εκδόθηκαν από τον Σουλτάνο με σκοπό την εξάλειψη των διακρίσεων σε βάρος των μη μουσουλμανικών κοινοτήτων της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.

Οι Αντίπαλες Δυνάμεις

Οι δυνάμεις των επαναστατών δεν ξεπέρασαν ποτέ τις 30.000 συμπεριλαμβανομένων των 2.000 εθελοντών από την Ελλάδα. Ο τουρκικός στρατός ανέρχονταν στις 42-45.000, εκ των οποίων 15.000 ήταν Αιγύπτιοι. Τον τακτικό στρατό συνέδραμαν 8-10.000 άτακτοι Τουρκοκρητικοί.[2] Οι επαναστάτες συνήλθαν σε συνέλευση, αλλά δεν κατόρθωσαν να επιλέξουν αρχηγό. Ο γηραιός στρατηγός Δημήτριος Καλλέργης και ο υπουργός στρατιωτικών Υποστράτηγος Χαράλαμπος Ζυμβρακάκης, δεν αποδέχθηκαν την αρχηγία της επαναστάσεως. Σε κάθε νομό ανέλαβε ένας αρχηγός. Ο Συνταγματάρχης πυροβολικού Πάνος Κορωναίος και ο Ταγματάρχης πεζικού Ιωάννης Ζυμβρακάκης, [3] οι οποίοι στάλθηκαν από την Ελλάδα, στο νομούς Ρεθύμνου και Χανίων αντίστοιχα. Ο οπλαρχηγός Μιχαήλ Κόρακας στο νομό Ηρακλείου. Επιπλέον υπήρχαν οι κατά τόπους αρχηγοί: Ο Χατζημιχάλης Γιάνναρης στην επαρχία Κυδωνίας, ο Κωσταρός Βουλουδάκης στην επαρχία Αποκορώνου, ο Κωνσταντίνος Κριάρης στην επαρχία Σελίνου, ο Αναγνώστης Σκαλίδης στην επαρχία Κισσάμου και άλλοι πολλοί. Στα Σφακιά των πολλών «καπεταναίων», δεν αναγνωρίσθηκε κανένας αρχηγός. Οι επαναστατικές δυνάμεις στερούνταν οποιασδήποτε διοικητικής διαρθρώσεως, με αποτέλεσμα ο καθένας να ενεργεί κατά το δοκούν. Οι Τούρκοι διοικητές της Κρήτης που πολέμησαν τους επαναστάτες ήταν κατά σειρά: ο Ισμαήλ πασάς (έως Σεπ. 1866), ο Μουσταφά πασάς (έως Μαρ. 1867), ο Ομέρ Πασάς[4] (έως Σεπ. 1867), ο Ααλή πασάς (έως Νοεμ. 1867), ο Χουσεΐν Αυνή πασάς μέχρι το τέλος της επαναστάσεως.

Κρήτες Οπλαρχηγοί της Επαναστάσεως του 1866.

Η Απόφαση

Την 21η Αυγ. 1866 στο χωριό Ασκύφου των Σφακίων η Γενική Συνέλευση των Επαναστατών κήρυξε την Ένωση της Κρήτης με την Ελλάδα και απέστειλε ψήφισμα στους προξένους των Μεγάλων Δυνάμεων και στην Ελλάδα. Οι επαναστάτες κήρυξαν:

α. Την κατάργηση δια παντός της τουρκικής διοικήσεως.

β. Την αδιάσπαστο και παντοτινή ένωση της Κρήτης μετά της μητρός Ελλάδος, υπό το σκήπτρο του Βασιλέως των Ελλήνων Γεωργίου Α΄.

γ. Την ανάθεση εκτελέσεως του ψηφίσματος στην ανδρεία του γενναίου λαού της Κρήτης, στην συνδρομή των ομοφύλων και των ομοεθνών, στην κραταιά μεσολάβηση των Εγγυητριών Μεγάλων Δυνάμεων και στην παντοδυναμία του Υψίστου Θεού.

Τούρκοι στρατιώτες

Ο Αγώνας

Στην Αθήνα, στην Σύρο, στις ΗΠΑ,[5] την Αγγλία, την Γαλλία και την Ελβετία συγκροτήθηκαν επιτροπές για την υλική ενίσχυση του αγώνος των Κρητών. Τα ατμόπλοια «Πανελλήνιο», «Ύδρα», «Κρήτη», «Ένωσις» και «Αρκάδι» κατέστησαν θρυλικά μεταφέροντος εθελοντές, όπλα και πολεμοφόδια αψηφώντας τον ναυτικό αποκλεισμό του τουρκικού στόλου. Οι επαναστάτες κατόρθωσαν σε αρκετές περιπτώσεις να νικήσουν τις τουρκικές δυνάμεις (Βρύσες, Βάμος, Καλλικράτη, Κεραμειά, Πρασιές Ρεθύμνου), βασιζόμενοι κυρίως στην γενναιότητα και τον ενθουσιασμό τους. Οι Τούρκοι εφάρμοζαν την τακτική εκκαθαριστικών επιχειρήσεων στις περιοχές που ελέγχονταν από τους επαναστάτες. Την 8η Νοεμ. 1867, στην Μονή Αρκαδίου στο νομό Ρεθύμνου γράφτηκε μία από τις πλέον ηρωικές πράξεις του αγώνος. Οι Τούρκοι κατέλαβαν το μοναστήρι μετά από σκληρό αγώνα. Οι αμυνόμενοι[6] προτίμησαν να ανατινάξουν την πυριτιδαποθήκη παρά να παραδοθούν. Το 1868 οι Τούρκοι μετέβαλλαν την τακτική τους. Έκτισαν περισσότερους από 160 πύργους προκειμένου να εμποδίσουν τις μετακινήσεις των επαναστατών, ενώ κατασκεύασαν στρατιωτικές οδούς για να διευκολύνουν τις κινήσεις των δικών τους στρατευμάτων. Επιπροσθέτως εγκατέστησαν τμήματα επιτηρήσεων ακτών, για την παρεμπόδιση αφίξεως ενισχύσεων από την Ελλάδα.

Η συνέχιση της υποστηρίξεως των επαναστατών από την ελληνική κυβέρνηση, οδήγησε την Τουρκία σε διακοπή των διπλωματικών σχέσεων με την χώρα μας. Την 8η Ιαν. 1869 οι μεγάλες δυνάμεις προκειμένου να αποτρέψουν την επαπειλούμενη ελληνοτουρκική σύρραξη, συνεκάλεσαν στο Παρίσι σύσκεψη, στην οποία συμμετείχαν: η Πρωσία, η Γαλλία, η Αυστρία, η Ρωσία, το Ηνωμένο Βασίλειο, η Οθωμανική Αυτοκρατορία και η Ελλάδα με συμβουλευτική ψήφο.

Αρκάδι

Η Επέμβαση των Μεγάλων Δυνάμεων

Η Συνδιάσκεψη των Παρισίων έθεσε 4 όρους στην Ελληνική Κυβέρνηση, τους οποίους έπρεπε να υλοποιήσει εντός μιας εβδομάδας, αλλιώς θα μας κήρυσσε τον πόλεμο η Τουρκία. Οι όροι αφορούσαν:

α. Την απαγόρευση συγκροτήσεως ανταρτικών σωμάτων σε ελληνικό έδαφος, με σκοπό την διεξαγωγή επιθετικών επιχειρήσεων εναντίον της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.

β. Την απαγόρευση εξοπλισμού σε ελληνικά λιμάνια πλοίων που θα εφοδίαζαν εξεγέρσεις εναντίον της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.

γ. Την διευκόλυνση επιστροφής στην Κρήτη, όσων προσφύγων το επιθυμούσαν.

δ. Την αποζημίωση όσων Οθωμανών υπηκόων ζημιώθηκαν κατά την Κρητική Επανάσταση.

Οι όροι αυτοί επέβαλλαν ουσιαστικά τη λήξη της Κρητικής Επαναστάσεως. Κατά τα 2,5 έτη της επαναστάσεως, οι νεκροί από πλευράς Τούρκων ανήλθαν στις 10.000, ενώ των επαναστατών στις 8.000, χωρίς να υπολογίζονται τα γυναικόπαιδα. Οι τραυματίες ήσαν υπερδιπλάσιοι των νεκρών και από τις δύο πλευρές.

Καπετάν Μιχαήλ Κόρακας

Τα Αίτια της Αποτυχίας

α. Η Ελλάδα δεν κατόρθωσε να θέσει υπό τον έλεγχό της, τους αρχηγούς των επαναστατών.

β. Η αδυναμία υπαγωγής των επαναστατών υπό μία κεντρική διοίκηση.

γ. Η έλλειψη στρατηγικού σχεδιασμού της επαναστάσεως, τόσο από την Ελληνική Κυβέρνηση, όσο και από πλευράς επαναστατών.

δ. Η απροθυμία των Μεγάλων Δυνάμεων να αποδεχθούν την ένωση της Κρήτης με την Ελλάδα.

ε. Οι Ελληνικές κυβερνήσεις ενήργησαν με γνώμονα το πολιτικό κόστος και όχι το εθνικό συμφέρον.

στ. Ο εικοσαετής Βασιλεύς Γεώργιος Α΄, δεν μπόρεσε να επηρεάσει, ούτε να ελέγξει του Έλληνες πολιτικούς.

Η Ελλάδα δεν παραδειγματίστηκε από την αποτυχία της Κρητικής Επαναστάσεως, προκειμένου να προετοιμαστεί καταλλήλως, ώστε να επιτύχει την απελευθέρωση των αλύτρωτων ελληνικών πληθυσμών. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα η επόμενη Κρητική Επανάσταση το 1897, να μας οδηγήσει σε επονείδιστη στρατιωτική ήττα από την Τουρκία, χωρίς ευτυχώς να καταλήξει σε πλήρη καταστροφή, χάριν της επεμβάσεως του Ηνωμένου Βασιλείου και της Ρωσίας.

Αντγος ε.α. Ιωάννης Κρασσάς

Βιβλιογραφία

α. ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΕΘΝΟΥΣ, ΕΚΔΟΤΙΚΗ ΑΘΗΝΩΝ Α.Ε., Αθήνα 1977.

---

[1] Το 1956 μετά την λήξη του πολέμου της Κριμαίας, ολοκληρώθηκε το Χαττῑ-Χουμαγιούν, μία μεταρρυθμιστική περίοδος που έμεινε γνωστή ως Τανζιμάτ (αναδιοργάνωση). Οι μεταρρυθμίσεις επηρέασαν θετικά μόνο τα κέντρα της Οθωμανικής αυτοκρατορίας και όχι την περιφέρεια.

[2] Εξισλαμισθέντες οικειοθελώς χριστιανοί μετά την κατάκτηση της Κρήτης από τους Οθωμανούς το 1669. Πολλοί το έκαμαν προκειμένου να αποφύγουν το κεφαλικό φόρο, ενώ άλλοι για να διατηρήσουν στο ακέραιο τις περιούσιες τους και τα αξιώματά τους.

[3] Αδελφός του Στρατηγού Χαράλαμπου Ζυμβρακάκη.

[4] Ο Ομέρ πασάς ήταν ο Κροάτης εξωμότης Μιχαήλ Λάττας.

[5] Ο Αμερικάνος ιατρός Σάμιουελ Γκρίντλεϊ Χάου ναύλωσε πλοίο και έφερε εφόδια προς ανακούφιση των προσφύγων εκ Κρήτης. Κατά την διάρκεια της επαναστάσεως του 1821 παρέμεινε επί τριετία στην Ελλάδα παρέχοντας τις πολύτιμες υπηρεσίες τους, αποκληθείς «Λαφαγιέτ» της Ελλάδος. 

[6] Ο Κων. Γιαμπουδάκης ή κατ’ άλλους ο Εμ. Σκουλάς έθεσαν πυρ στην αποθηκευμένη πυρίτιδα, μετά το σάλπισμα της τελικής εφόδου. Οι νεκροί και οι τραυματίες ξεπέρασαν τους 1.000 από κάθε πλευρά.