Το Δημοψήφισμα της 3ης Νοε 1935

Ο Κονδύλης υποδέχεται τον
Γεώργιο στο Φάληρο

«Ἄρχεσθαι μαθὼν, ἄρχειν ἐπιστήσει.» Σόλων

Την 3η Νοε 1935 διεξήχθη δημοψήφισμα για την παλινόρθωση της βασιλείας στην Ελλάδα και την επάνοδο του Γεωργίου του Β΄ στον θρόνο. Επί συνόλου 1,5 εκατομμυρίου ψηφοφόρων ο Γεώργιος έλαβε το 98% και η δημοκρατία το 2%. Το αποτέλεσμα υπήρξε προϊόν μιας άνευ προηγουμένου νοθείας της κυβερνήσεως Κονδύλη, η οποία ανέλαβε πραξικοπηματικά την εξουσία από τον Παναγή Τσαλδάρη, την 10η Οκτ 1935. Ο Γεώργιος είχε απομακρυνθεί από την Ελλάδα την 19 Δεκ 1923, κατόπιν υποδείξεως του προέδρου της «επαναστατικής» κυβερνήσεως συνταγματάρχου Στυλιανού Γονάτα. Η ανακήρυξη της αβασίλευτου δημοκρατίας πραγματοποιήθηκε την 25η Μαρτίου 1924 μετά από απόφαση της βουλής που προήλθε από τις εκλογές της 17ης Δεκ 1923, στην οποίες απέσχον τα κόμματα της αντιπολιτεύσεως.

Η Μεταστροφή του Κονδύλη

Π. Τσαλδάρης και Γ. Κονδύλης
Φεβρουάριος 1935

Σε διάστημα 11 χρόνων πραγματοποιήθηκαν δύο πολιτειακές μεταβολές υπό την συναισθηματική φόρτιση κατακλυσμιαίων για την χώρα μας γεγονότων. Η κατάργηση της βασιλείας ήταν η αναμενόμενη εξέλιξη μετά την εκτέλεση των 6 πολιτικών [1] (15 Νοε 1922), ως υπευθύνων της μικρασιατικής καταστροφής. Από καπρίτσιο της ιστορίας ο φανατικά αντιβασιλικός Γεώργιος Κονδύλης το 1922, πρωταγωνίστησε το 1935 ως υπέρμαχος της Βασιλείας. Στις εκλογές που διενεργήθηκαν την 9η Ιουν 1935, τα φιλοβασιλικά κόμματα επεκράτησαν άνετα. Τα κόμματα των φιλελευθέρων απείχαν των εκλογών, μετά την αποχώρηση του Βενιζέλου στο εξωτερικό και των σημαντικότερων στελεχών τους κατηγορουμένων για συμμετοχή στο κίνημα της 1 Μαρτίου 1935. Ο Τσαλδάρης είχε δεσμευτεί για την διενέργεια δημοψηφίσματος προκειμένου να επιστρέψει ο Γεώργιος. Ο καθορισμός ποσοστού μεγαλύτερου της απολύτου πλειοψηφίας για την μεταβολή του πολιτεύματος, το οποίο αφήνετο στην δικαιοδοσία του υπουργικού συμβουλίου, παρείχε στον Τσαλδάρη την δυνατότητα τορπιλισμού της πολιτειακής μεταβολής. Ο Κονδύλης υποπτεύτηκε ότι σκοπίμως καθυστερούσε ο αρχηγός του Λαϊκού κόμματος τις εξελίξεις.

Το Μπλόκο των Στρατηγών

Την 10η Οκτ στις 11 το πρωί, ο στρατηγός Παπάγος, ο αντιπτέραρχος Ρέππας και ο υποναύαρχος Οικονόμου σταμάτησαν του αυτοκίνητο του πρωθυπουργού στην οδό Κηφισίας και του ζήτησαν να επιστρέψει στην οικία του. Υπήρξε ένα πραξικόπημα κυριολεκτικά «ἐν μέση ὁδῷ». Ο Κονδύλης συντάχθηκε με τους στρατιωτικούς και σχημάτισε κυβέρνηση με σκοπό να διενεργήσει το δημοψήφισμα. Η νοθεία του αποτελέσματος προκάλεσε την οργισμένη αντίδραση των φιλελευθέρων οι οποίοι δεν το αναγνώρισαν. Ο Βενιζέλος με επιστολή τάχθηκε υπέρ της επανόδου του βασιλέως με την προϋπόθεση να σεβασθεί τις συνταγματικές ελευθερίες, να είναι εγκαταστήσει κράτος δικαίου και να χορηγήσει γενική αμνηστία. Υπέρ της προτάσεως του Βενιζέλου τάχθηκαν οι μετριοπαθείς Σοφούλης, Μιχαλακόπουλος, Πεσματζόγλου, ενώ διαφώνησαν οι Καφαντάρης, Παπαναστασίου και Παπανδρέου.

Η Ψυχρολουσία του Κονδύλη

Την 25η Νοε 1935 ο Γεώργιος με τον διάδοχο Παύλο αφίχθηκαν στον όρμο του Φαλήρου με το πολεμικό «Έλλη». Ο Κονδύλης ήταν ο πρώτος που συνειδητοποίησε την πρόθεση του ανάκτορος να μην γίνει υποχείριο των πολιτικών. Ο Γεώργιος έκαμε αλλαγές στο διάγγελμα που του είχε ετοιμάσει, προκειμένου να καταστεί εμφανής η ουδετερότητα του. Δεν του επέτρεψε επίσης να επιβιβασθεί στο αυτοκίνητο του, δηλώνοντας ότι επιθυμεί να έχει σαν συνεπιβάτη μόνο τον διάδοχο κατά την κίνηση του προς την Αθήνα. Κατά την διάρκεια του μεσοπολέμου όλα τα πολιτικά κόμματα αποδέχθηκαν ως αναγκαία τα στρατιωτικά κινήματα, προκειμένου να κατακτήσουν την εξουσία, πάντοτε εις τον όνομα της σωτηρίας της πατρίδος. Δυστυχώς είναι πιο δύσκολη η τήρηση της νομιμότητος, από τους ασκούντες την εξουσία, παρά από τους εξουσιαζόμενους.

Παπάγου 30 Οκτ 2015 / Αντγος εα Ιωάννης Κρασσάς

Βιβλιογραφία

α. Ιωάννης Μεταξάς, Το Προσωπικό του Ημερολόγιο, Εκδόσεις Γκοβοστή Αθήνα 1962

β. Γρηγορίου Δάφνη, Η Ελλάς μεταξύ δύο πολέμων (1923-1940), Εκδόσεις ΚΑΚΤΟΣ. Αθήνα 1997

γ. ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΕΘΝΟΥΣ, ΕΚΔΟΤΙΚΗ ΑΘΗΝΩΝ Α.Ε. Αθήνα 1977

---

[1] Την 15η Νοε του 1922 στις 11.30 το πρωί, στου Γουδή (στον χώρο μπροστά από τον Ι.Ν. της «Υψώσεως του Τιμίου Σταυρού» στο Δήμο Παπάγου –Χολαργού), εκτελέσθηκαν δια τυφεκισμού οι: Δ. Γούναρης (56 χρονών) τέως πρωθυπουργός και υπουργός δικαιοσύνης, Π. Πρωτοπαπαδάκης (68 χρονών) τέως πρωθυπουργός και υπουργός οικονομικών, Ν. Στράτος (50 χρονών) πρώην πρωθυπουργός και υπουργός εσωτερικών, Ν. Θεοτόκης (44 χρονών) τέως υπουργός στρατιωτικών, Γ. Μπαλτατζής (54 χρονών) τέως υπουργός των εξωτερικών και Γ. Χατζηανέστης (59 χρονών), αντιστράτηγος, τέως Διοικητής της στρατιάς Μικράς Ασίας.