papaparisis
---> Η ανάρτηση απόψεων και άρθρων δεν σημαίνει και υιοθέτηση των αναγραφομένων. <----

2016-07-31

Τουρκία: Η μεγάλη ανατροπή!

Άρθρο - ανάλυση με ορθά, όπως πάντα επιχειρήματα, από τον Δρα Ιωάννη Παρίση(*), προέδρου της "Ακαδημίας Στρατηγικών Αναλύσεων"
Το προ 15ημέρου αποτυχημένο πραξικόπημα στην Τουρκία είχε ως επακόλουθο μεγάλες ανακατατάξεις στο εσωτερικό της γειτονικής χώρας ενώ είναι εμφανής η σύγκρουση διαφόρων κέντρων εξουσίας. Οι πιστές στον Ερντογάν δυνάμεις και κρατικές εξουσίες προβαίνουν σε βαθιές εκκαθαρίσεις αντιφρονούντων στις τουρκικές ένοπλες δυνάμεις (ΤΕΔ) αλλά και σε άλλους χώρους, όπως τη Δικαιοσύνης, την Αστυνομίας, την Εκπαίδευσης, κ.ά.. Οι πληροφορίες αναφέρουν τη σύλληψη χιλιάδων μελών των ΤΕΔ και λοιπών τομέων της δημόσιας διοίκησης, ή την απομάκρυνση από τις θέσεις τους. Βεβαίως όλες αυτές οι ενέργειες λαμβάνουν χώρα υπό συνθήκες πλήρους κατάλυσης του κράτου δικαίου και των στοιχειωδών αρχών ανθρωπίνων δικαιωμάτων.
Η επάνοδος των… “Δεύτερων”
Πρόκειται όντως για μια μαύρη σελίδα για την Τουρκία που όμως ήταν, κατά κάποιο τρόπο, αναμενόμενη εξαιτίας των πολιτικών αποφάσεων και συμπεριφορών του Προέδρου του Ερντογάν, των ισλαμιστικών αντιλήψεων του ίδιου και της κυβέρνησής του, της αποτυχίας του στον κουρδικό ζήτημα, αλλά και έναντι της Συρίας και του Ιράκ, και της μη δημοκρατικής διακυβέρνησης που ασκούσε. Σημαντικότερο ωστόσο αίτιο αποτελούσε μάλλον η στάση του έναντι των ΤΕΔ και ειδικώς έναντι του σώματος των αξιωματικών. Δεν θα πρέπει να μας διαφεύγει το γεγονός ότι οι ΤΕΔ ορίστηκαν από τον Κεμάλ ως θεματοφύλακες της υπόστασης του τουρκικού έθνους και έτσι λειτούργησαν όλες τις δεκαετίες του 20ου αιώνα και μέχρι προσφάτως. Ο παραγκωνισμός τους κατά τα τελευταία χρόνια από τον Ερντογάν κατά τα τελευταία χρόνια συνιστούσε αποκαθήλωση του κύριου πυλώνα του κράτους όπως δομήθηκε από τότε μέχρι σήμερα.
Για να εξηγήσουμε και να κατανοήσουμε κάποια πράγματα θα πρέπει να γνωρίζουμε ότι με τον Ερντογάν η εξουσία πέρασε στους «Δεύτερους» για πρώτη φορά από την ανάληψής της από τον Κεμάλ. Ποιοι είναι οι «Δεύτεροι»; Μας το εξηγεί ο φίλος Χρήστος Τεάζης, Λέκτορας στο Τμήμα Διεθνών Σπουδών του Πανεπιστημίου της Άγκυρας, στο βιβλίο του Η Δημοκρατία των Δεύτερων: Κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (2011)[1]. Είναι οι μη προνομιούχες δυνάμεις που είχαν μείνει στο περιθώριο, από την ίδρυση της Τουρκικής Δημοκρατίας το 1923 και μετά. Οι δυνάμεις αυτές εκφράστηκαν μέσω του ΑΚΡ, του κόμματος του Ερντογάν. Φυσικά για να επικρατήσουν οι δυνάμεις αυτές έπρεπε να συγκρουστούν με το κεμαλικό κατεστημένο, ο πρώτος και κυρίαρχος πυλώνας του οποίου ήταν οι ένοπλες δυνάμεις.
Ο Χρήστος Μηνάγιας, βαθύς γνώστης του τουρκικού κατεστημένου, στο βιβλίο του Αποκαλύπτοντας τον Τουρκικό Λαβύρινθο-Ισλάμ και Πολιτική στην Τουρκία (2014, σελ. 87) αναφέρει: «Ο τουρκο-ισλαμικός μηχανισμός του Ερντογάν χρειάζεται επιπλέον 4 έως 5 χρόνια για να ελέγξει πλήρως τις ένοπλες δυνάμεις, ώστε αυτές να αποδεχθούν πλήρως μια νέα θεσμική ταυτότητα και μια νέα στρατιωτική φιλοσοφία, δεδομένου ότι οι μελλοντικοί θρησκευόμενοι αρχηγοί των γενικών επιτελείων, προς το παρόν (2014), κατέχουν το βαθμό του υποστρατήγου και ταξιάρχου. Συνακόλουθα δε, Τούρκοι αναλυτές θεωρούν ότι η στρατηγική αποκαθήλωση των στρατιωτικών θα επιτευχθεί εφόσον ψηφισθεί το νέο Σύνταγμα και υλοποιηθεί το όραμα του Ερντογάν να εκλεγεί πρόεδρος της Δημοκρατίας, σε ένα νέο πολίτευμα προεδρικής ή ημιπροεδρικής δημοκρατίας.»
Η διαπίστωση είναι ότι στην Τουρκία υφίστανται παράλληλες δομές εξουσίας και ανταγωνισμός για το ποιος θα υπερισχύσει. Πέραν όμως αυτών των δομικών ζητημάτων, ο Ερντογάν, το κόμμα του και το ευρύτερο περιβάλλον του, ευθύνονται για την επιβολή ενός καθεστώτος ήκιστα δημοκρατικού, λόγος για τον οποίο εύρισκε αντιμέτωπα τα πλέον μορφωμένα στρώματα και τις εκσυγχρονιστικές ελίτ της τουρκικής κοινωνίας.
Από την πλευρά της περιφερειακής ασφάλειας θα πρέπει να επισημάνουμε ότι αυτή καθόλου δεν ευνοείται από την εικόνα ενός (αντικειμενικά ισχυρού) κράτους σε κατάσταση εσωτερικής κρίσης. Μια κατάσταση που ούτε το ΝΑΤΟ ούτε η ΕΕ θα επιθυμούσαν. «Τι είδους Τουρκία θα αναδυθεί μετά από αυτήν την κρίση» αναρωτήθηκε ο πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Ντόναλντ Τουσκ προσθέτοντας ότι «το πώς θα καταφέρει η Τουρκία να βγει και να αντιμετωπίσει τις συνέπειες θα είναι κρίσιμο. Όχι μόνο για την Τουρκία αλλά και για όλη την περιοχή και για τις σχέσεις της Άγκυρας με την ΕΕ».
Οι εντυπώσεις στην Ελλάδα
Στην Ελλάδα έγινε μια προσπάθεια –κυρίως δια του διαδικτύου- αφενός διακωμώδησης του αποτυχημένου πραξικοπήματος, αναμεμειγμένης με μια έκρηξη συνωμοσιολογίας, αφετέρου ανάδειξης ως λόγων αποτυχίας την αντίδραση του λαού, την εμπλοκή των ΜΜΕ και την σύγχρονη τεχνολογία επικοινωνίας. Ως προς αυτά:
  • Ήταν «στημένο» από τον Ερντογάν το πραξικόπημα; «Ανίκητη η ανοησία μας!» γράφει ο καθηγητής Κώστας Υφαντής, καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Kadir Has της Κωνσταντινούπολης κατά τα τελευταία χρόνια, ο οποίος σημειώνει: «Για ποιον λόγο με ποιον στόχο; Για να σταθεροποιήσει τη θέση του και να προωθήσει τη συνταγματική αναθεώρηση χωρίς πολιτικές αντιστάσεις. Ποιος; Ο Ερντογάν, του οποίου το κόμμα πριν από λίγους μήνες έλαβε και πάλι 50% στις εκλογές, που απέπεμψε χωρίς να ανοίξει μύτη εκλεγμένο πρωθυπουργό, που έχει ως πραιτοριανούς την αστυνομία και τις μυστικές υπηρεσίες, που κατακρίνει και απειλεί χωρίς την παραμικρή συστολή το Συνταγματικό Δικαστήριο, που αίρει την ασυλία και απειλεί με φυλάκιση όλους τους βουλευτές κόμματος που έλαβε πάνω από 10% στις τελευταίες εκλογές, που ελέγχει επισήμως μέσω επιτρόπων όσα ΜΜΕ θεωρεί ότι αντιπολιτεύονται την ατζέντα του;»Όμως η συνομωσιολογία, συχνά πλαισιωμένη με… προφητείες, ανθεί στη χώρα μας.
  • Λαμβάνοντας υπόψη το μέγεθος του τουρκικού πληθυσμού αλλά και την εκλογική δύναμη του Ερντογάν, μάλλον σχετικά ελάχιστοι πολίτες ανταποκρίθηκαν στο κάλεσμά του, και αυτό όταν πλέον η κατάσταση είχε χαθεί για τους πραξικοπηματίες. Η πλειονότητα δε των πολιτών που βγήκαν στους δρόμους ήταν φανατικοί μουσουλμάνοι οπαδοί του Ερντογάν που παρακινήθηκαν και από τις φωνές του μουεζίνηδων από τα μεγάφωνα των τζαμιών. Δεν ήταν λοιπόν ο “ΛΑΟΣ” αυτοί που βγήκαν στους δρόμους αλλά φανατικοί ισλαμιστές του ερντογανικού συστήματος εξουσίας. Δεν προάσπισαν την δημοκρατία, όπως διέδιδαν και τα καθ’ ημάς ΜΜΕ, αλλά το καθεστώς του Ερντογάν. Όταν, κάποια στιγμή, αυτός ο “ΛΑΟΣ” συγκρουστεί με τον άλλο “ΛΑΟ” του… πάρκου Γκεζί, τότε θα δούμε κι’ άλλες καταστάσεις διχασμού της τουρκικής κοινωνίας. Ένα σημαντικό σημείο που πρέπει να τονιστεί είναι η εμπλοκή οπαδών του κόμματος των Γκρίζων Λύκων, οι πρώτοι πολίτες που βγήκαν στους δρόμους, οι οποίοι αρχικά πανηγύριζαν για την επέμβαση και επευφημούσαν τους στρατιωτικούς!
  • Η αποτυχία του πραξικοπήματος λογικά δεν μπορεί να αποδοθεί σε ανικανότητα σχεδιασμού και ελέγχου των δυνάμεων. Όσο και αν θέλουμε να υποεκτιμήσουμε τις ένοπλες δυνάμεις των γειτόνων, δεν μπορούμε παρά να δεχθούμε ότι έχουν ανάλογες δυνατότητες και ικανούς διοικητές και επιτελείς σε κρίσιμες θέσεις. Εκείνο που φαίνεται ότι συνέβη, όπως ήδη αποκαλύπτεται, είναι η διαρροή της προετοιμαζόμενης ενέργειας που οδήγησε στην βεβιασμένη έναρξή της. Επιπλέον, η απώλεια της συνοχής στο εσωτερικό των ΤΕΔ οδήγησε κάποιες διοικήσεις (όπως ήδη έγινε γνωστό, την διοίκηση της σημαντικής 1ης Στρατιάς που εδρεύει στην Κωνσταντινούπολη) να μην συμβάλλουν στο τελευταίο στάδιο της εκτέλεσης, με συνέπεια να μείνουν τεράστια κενά στην υλοποίηση του σχεδίου, όπως για παράδειγμα ο μη έλεγχος των όλων των ΜΜΕ που τόσο συζητήθηκε. Η έλλειψη συνοχής μπορεί να αποδοθεί, κατά ένα μέρος, στα γεγονότα των τελευταίων ετών (πχ. Καταδίκες, φυλακίσεις και απομακρύνσεις ανωτάτων στελεχών) και τον έλεγχο από τον Ερντογάν μέρους του στρατεύματος.
  • Τα ΜΜΕ και η τεχνολογία επικοινωνίας προφανώς συνέβαλαν, αλλά επειδή δεν υλοποιήθηκε ο έλεγχος-σίγασή τους, για τους λόγους που εξηγήθηκαν ανωτέρω. Το επιχείρημα ότι δεν μπορούν να γίνουν σήμερα πραξικοπήματα επειδή υπάρχει η κινητή τηλεφωνία και το facebook, δεν μπορεί να ευσταθεί για τον απλούστατο λόγο ότι όλα αυτά τα μέσα είναι εύκολο να ελεγχθούν ακόμη και να νεκρωθούν. Από κει και πέρα οι εδώ «ομόλογοί» τους, θέλοντας να προβάλλουν την ισχύ του επαγγέλματός τους και την… συνεισφορά τους στην προστασία της δημοκρατίας, υπερέβαλαν στην προβολή του θέματος. Θα λέγαμε, αντίθετα, ότι, τα ελληνικά ΜΜΕ, με μικρές εξαιρέσεις, κατέγραψαν άλλη μία «εποποιία» υπερβολής και ανακρίβειας.
Η θέση των Ενόπλων Δυνάμεων της Τουρκίας
Ότι συνέβη στην Τουρκία την 15η Ιουλίου, αλλά κυρίως όσα ακολούθησαν, αναμένεται να έχουν βαθιές επιπτώσεις στην τουρκική κοινωνία, κυρίως όμως στο ηθικό και τη συνοχή των ΤΕΔ. Οι περίπου 300 νεκροί και τραυματίες από την ένοπλη αντιπαράθεση διαφορετικών ενόπλων σωμάτων της χώρας, οι βιαιοπραγίες του πλήθους, ακόμη και κατά απλών στρατιωτών, οι εικόνες της σύλληψης, αφοπλισμού και εξευτελισμού οπλιτών από την αστυνομία και το πλήθος δημιουργούν βαθύτατο ρήγμα που πολύ δύσκολα θα επουλωθεί. Το ξεγύμνωμα οπλιτών της στρατοχωροφυλακής από αστυνομικούς και η διανομή φωτιγραφιών δεν είχε άλλο νόημα παρά την πρόθεση προσβολής και απαξίωσης. Γιατί; Ποιοι ανταγωνισμοί ισχύος και κέντρα εξουσίας στο εσωτερικό της χώρας το επέβαλαν;
Το πλήγμα στις ΤΕΔ θα είναι βαρύτατο και βαθύτατο, οργανωτικά, λειτουργικά αλλά κυρίως ηθικά και αναμένεται να επιφέρει βαθύ ρήγμα στο φρόνημά τους. Το πόσο βαθύ είναι αυτό το ρήγμα θα το δούμε στο επόμενο χρονικό διάστημα. Ο “on camera” εξευτελισμός και προπηλακισμός ανωτάτων αξιωματικών, που μέχρι χθες αποτελούσαν την ανωτάτη ηγεσία των ΤΕΔ, δεν αφήνει περιθώρια αμφιβολίας για τις προθέσεις του καθεστώτος. Οι συλλήψεις χιλιάδων αξιωματικών σε όλη την κλίμακα της ιεραρχίας, δημιουργεί ήδη εικόνα διάλυσης και ντροπής, ενώ εκ των πραγμάτων αφήνει τεράστια κενά διοίκησης και συνοχής. Οι εξ ημών στρατιωτικοί, έχοντας διδαχθεί ηγεσία, οργάνωση και διοίκηση, και έχοντας διοικήσει στρατιωτικά τμήματα, αντιλαμβανόμαστε την σημασία και τις τεράστιες επιπτώσεις που θα έχει στο φρόνημα, τη συνοχή και την μαχητική αποτελεσματικότητα των ΤΕΔ.
Η αυτομόληση στην Ελλάδα οκτώ Τούρκων αξιωματικών με ελικόπτερο της τουρκικής Αεροπορίας Στρατού, είναι ένα μικρό μεν αλλά σοβαρότατο δείγμα της κατάστασης, που σίγουρα κλονίζει το ηθικό και το αίσθημα υπερηφάνειας που επιθυμεί κάθε στρατός. Πρόκειται για ένα γεγονός το οποίο στην Ελλάδα δεν φάνηκε να αξιολογείται αναλόγως προς την βαρύτητά του, αν και πιστεύω ότι κάτι τέτοιο θα έχει γίνει από τις αρμόδιες υπηρεσίες ασφαλείας.
Στις ΤΕΔ αναμένονται ριζικές και εκ βάθρων αλλαγές. Αποστρατείες, συλλήψεις, παραπομπές σε δίκες, αντικαταστάσεις διοικήσεων καταρχήν. Ενδεχομένως και παραιτήσεις για διαφόρους λόγους, όπως η δυσαρέσκεια για την θέση στην οποία έχουν περιέλθει οι ΤΕΔ, η αμφιβολία για την καριέρα τους και άλλους. Η αρχή έγινε ήδη από δύο στρατηγούς. Δεν θα πρέπει βεβαίως να αποκλεισθεί η προσπάθεια αριθμού στρατιωτικών και οικογενειών τους να ζητήσουν πολιτικό άσυλο στην Ελλάδα προκειμένου να αποφύγουν την εκδίκηση του ερντογανικού καθεστώτος.
Από την άλλη θα πρέπει να αναμένονται αναδιοργανώσεις σε βάθος, που θα ξεκινήσουν μάλλον από την εκπαίδευση και προετοιμασία των νέων αξιωματικών. Όλα αυτά βεβαίως θα οδηγήσουν ίσως στο μέλλον, στον δημοκρατικό έλεγχο των ΤΕΔ, όπως συμβαίνει στα δημοκρατικά κράτη της Ευρώπης, αλλά ήταν άγνωστος στην Τουρκία.
Η θέση της Ελληνικής Πολιτείας
Η Ελλάδα, από την πλευρά της οφείλει να παρακολουθεί με μεγάλη προσοχή, ψυχραιμία και υπευθυνότητα τα συμβαίνοντα ώστε να έχει ετοιμότητα άμεσης και συγκροτημένης αντίδρασης, όποτε και αν απαιτηθεί. Ο χειρισμός του θέματος του τουρκικού ελικοπτέρου με τους οκτώ αιτούντες ασύλου στρατιωτικούς, ενώ γενικά ήταν ορθός, «αμαυρώθηκε» από απαράδεκτες παρεμβάσεις στο έργο της Δικαιοσύνης εκ μέρους μελών της κυβέρνησης, οι οποίες βέβαια δεν μπορούν να αποδοθούν σε επιπολαιότητα.
Ο τρόπος αντίδρασης του καθεστώτος Ερντογάν, με ενεργοποίηση, πέραν των μηχανισμών του κράτους, δικών του ομάδων δράσης – οιονεί «ταγμάτων εφόδου» – δείχνει το τι θα επακολουθήσει. Οι πληροφορίες μιλούν για συγκρούσεις σε επίπεδο γειτονιάς, καθώς και απειλές και επιθέσεις ισλαμιστών οπαδών του Ερντογάν σε περιοχές όπου ζουν υποστηρικτές του κοσμικού κράτους. Μπορούμε εύκολα μάλλον να συμπεράνουμε ότι όλα αυτά, τα οποία οδηγούν σε εμφυλιοπολεμικές καταστάσεις, θα προκαλέσουν εκ των πραγμάτων κύμα προσφύγων προς την Ελλάδα, αιτούντων πολιτικό άσυλο.
Τι θα πράξει η Ελληνική Κυβέρνηση στις περιπτώσεις αυτές; Έχει σχεδιάσει την αντιμετώπιση του ενδεχομένου να εμφανιστούν στα χερσαία ή θαλάσσια σύνορα της χώρας Τούρκοι πολίτες που θα προσπαθούν να διαφύγουν από τον διωγμό του καθεστώτος του Ερντογάν ή από εγκληματικές ενέργειες των ισλαμιστών οπαδών του;
Επίσης, η εξωτερική πολιτική της χώρας οφείλει να παρακολουθεί εκ του σύνεγγυς τηνκατάσταση, αναλύοντας και εξετάζοντας κάθε πτυχή της. Διότι μπορεί η Τουρκία να οδηγηθεί σε καταστάσεις κρίσης ποικίλης μορφής, ακόμα και διάσπασης ή διαμελισμού σταανατολικά της, όμως σε κάθε περίπτωση εμείς θα συνεχίσουμε να έχουμε στα ανατολικά σύνορά μας την…Τουρκία!
Επίλογος
Νίκησε η δημοκρατία στην Τουρκία; Όχι φυσικά, διότι κατ’ ουσίαν δεν υπήρξε ποτέ πραγματική δημοκρατία στη χώρα αυτή. Νίκησε ο Ερντογάν; Αυτό μάλλον θα γίνει περισσότερο κατανοητό στο άμεσο μέλλον, με έναν Ερντογάν ενδεχομένως κυρίαρχο του παιχνιδιού, αν και ο χρόνος θα δείξει αν στην πραγματικότητα έχασε ή κέρδισε. Μάλλον κέρδισε χρόνο, ή ζει με «δανικό» χρόνο. Διότι μπορεί μεν να εμφανίζεται ισχυροποιημένος αλλά δεν θα πρέπει να παραγνωρίζουμε το γεγονός ότι το πραξικόπημα ανέδειξε αμφισβήτηση της εξουσίας του, την οποία δεν μπορεί να αγνοήσει στο μέλλον.
Πάντα υποστήριζα ότι η Τουρκία είναι ένα καζάνι που βράζει και που κάποτε θα εκραγεί. Δεν εξερράγη προχθες, αλλά ίσως ήταν μια ένδειξη για το τι μπορεί να δούμε στο μέλλον. Φάνηκε πιο καθαρά ότι υπάρχουν παράλληλα κέντρα εξουσίας και ανταγωνισμοί για την επικράτησή τους, την δε πραγματική σύγκρουσή τους δεν την είδαμε ακόμα. Εκείνο όμως που δεν μπορεί να αμφισβητηθεί είναι ότι την 15ηΙουλίου στην Τουρκία πραγματοποιήθηκε μια ανατροπή και μετατόπιση ισχύος στο εσωτερικό της χώρας.
Δεν θα πρέπει βεβαίως να αγνοήσουμε και την επίδραση της κατάστασης στην Τουρκίας στην διεθνή σκηνή. Για παράδειγμα, πόσο θα επηρεάσει την ενεργειακή ασφάλεια, μια και η χώρα αυτή έχει στρατηγικό ρόλο, αποτελώντας σταυροδρόμι διαμετακόμισης ενέργειας.
Θεωρώ ότι στην νεότερη τουρκική πολιτική ιστορία, η 15η Ιουλίου 2016, θα σηματοδοτήσει το τέλος μιας περιόδου που άρχισε το 1923, και την αρχή μιας νέας, η οποία όμως είναι άγνωστο πού θα καταλήξει. Αρκετοί πιστεύουν ότι αποτελεί την αρχή του διαμελισμού της Τουρκίας.
[1] Εκδόθηκε στην Ελλάδα με τίτλο Η Δεύτερη Μεταπολίτευση στην Τουρκία – Ρετζεπ Ερντογάν: Η άνοδος των «μη προνομιούχων» (Πατάκη, 2012).

(*) Ο Ιωάννης Παρίσης είναι Υποστράτηγος ε.α., Διδάκτωρ Πολιτικής Επιστήμης – Διεθνών Σχέσεων του Πανεπιστημίου Κρήτης, Πρόεδρος της Ακαδημίας Στρατηγικών Αναλύσεων (ΑΣΑ) – http://www.acastran.org

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου

ΠΡΟΣΟΧΗ: ΑΝΑΡΤΩΝΤΑΙ ΜΟΝΟΝ ΕΠΩΝΥΜΑ ΣΧΟΛΙΑ.
Οι απόψεις - τοποθετήσεις - σχόλια γίνονται με δική σας ευθύνη.