Βανδαλισμός μνημείων: Ανοησία ή φασισμός; - Ο Συνταγματάρχης Δημήτριος Ψαρρός στο «απόσπασμα»

Του Λάμπρου Τζούμη*, Υποστρατήγου ε.α

Πριν λίγες μέρες η προτομή της ηρωίδας της Εθνικής αντίστασης Λέλας Καραγιάννη στα Εξάρχεια, έπεσε θύμα βανδαλισμού. Ο Δήμος Αθηναίων ανακοίνωσε πολύ σωστά ότι θα προχωρήσει άμεσα στην αποκατάσταση της. Τι συμβαίνει όμως λίγα μέτρα πιο μακριά, στο άλσος του Πεδίου του Άρεως; Με νοσταλγία θυμάμαι στα νεανικά μου χρόνια, ως αθλητής στον Πανελλήνιο Γυμναστικό Σύλλογο, να κάνουμε προπόνηση στην υπέροχη αυτή όαση στο κέντρο της Αθήνας. Μια πρόσφατη επίσκεψη στο χώρο αυτό μόνο απογοήτευση και θλίψη μου προκάλεσε. Τα τριακόσια περίπου στρέμματα μοιάζουν εφιαλτικά για τον περιπατητή. Μεγάλες εκτάσεις, όπου κάποτε υπήρχε γρασίδι, είναι ξεραμένες. Σκελετοί γυμναστικών οργάνων, βρύσες χωρίς πόμολα, συντριβάνια που έχουν να λειτουργήσουν χρόνια είναι ορισμένες από τις εικόνες που δίνουν σάρκα και οστά στην εγκατάλειψη. Το άγαλμα του βασιλιά Κωνσταντίνου Α΄ στην είσοδο και οι προτομές των ηρώων της επανάστασης του 1821, είναι πνιγμένες στα συνθήματα και έγιναν ντεκόρ, ουρητήριο και σημείο αγοράς ναρκωτικών για κάθε τοξικομανή, άστεγο και μετανάστη. Θυμήθηκα τα βράδια που επέστρεφα στη Στρατιωτική Σχολή Ευελπίδων από έξοδο και αναρωτήθηκα αν κάποιος επιχειρήσει σήμερα κάτι τέτοιο πόσο θα διακινδυνεύσει τη σωματική του ακεραιότητα; Περνώντας από τη συμβολή των οδών Πατησίων και Λεωφόρου Αλεξάνδρας, δηλ. στην πλατεία Αιγύπτου, από τη μια πλευρά βρίσκεται η προτομή του Ταγματάρχη Ιωάννη Τσιγάντε, ιδρυτή της οργάνωσης ΜΙΔΑΣ 614 που εκτελέστηκε από τις δυνάμεις κατοχής το 1943, τραυματισμένη από τις «επιδρομές» που έχει δεχτεί. Από την άλλη πλευρά της πλατείας, η ορειχάλκινη προτομή του Συνταγματάρχη Δημητρίου Ψαρρού απουσιάζει από τη θέση της θύμα και αυτή βανδαλισμού μέσα σε τόσες άλλες στην Αθήνα. Η προτομή τοποθετήθηκε το 1997 και εξαφανίστηκε εδώ και αρκετά χρόνια. Δεν γνωρίζω αν έπεσε και αυτή θύμα των Δεκεμβριανών της ντροπής του 2008 όπως αναφέρουν δημοσιογραφικές πληροφορίες ή αν κατέληξε σε κάποια επιχείρηση εμπορίας χαλκού, αλλά το θέμα είναι ότι ουδείς ενδιαφέρεται για την αποκατάστασή της. Θλίψη, ντροπή, αγανάκτηση. Δυστυχώς στην πρωτεύουσα του Ελληνικού κράτους που το μεγαλύτερο ποσοστό των κατοίκων της παραπονείται, θλίβεται και δυσανασχετεί γι΄ αυτά τα φαινόμενα, γίνεται ανεκτή η παραβατικότητα και η ατιμωρησία. Η επικράτηση του δόγματος της γενικευμένης ανομίας και η λεηλασία του δημόσιου πλούτου έχει πια επικρατήσει αδιάκριτα και στα μνημεία. 

Είναι αλήθεια ότι πολλές φορές οι προτομές αντιμετωπίζονται ως σύμβολα κρατικής εξουσίας και η καταστροφή τους ταυτίζεται με την ιδεοληψία της προσβολής των αστικών καθεστώτων, χωρίς να γνωρίζουν αυτοί που προβαίνουν στις πράξεις βανδαλισμού σε ποιον ανήκουν. Τι ήταν λοιπόν ο Συνταγματάρχης Ψαρρός Δημήτριος; Αντιγράφω από τη ΒΙΚΙΠΑΙΔΕΙΑ:

«Ο Δημήτριος Ψαρρός σπούδασε στη Νομική σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών και με την κήρυξη του Ελληνοτουρκικού πολέμου (1912) κατατάχθηκε εθελοντής στο στρατό. Ήταν ένας από τους πρώτους επιτυχόντες στο διαγωνισμό της Στρατιωτικής Σχολής Ευελπίδων, απ΄ όπου αποφοίτησε με το βαθμό του ανθυπολοχαγού του πυροβολικού (1916). Ηγετική μορφή της Εθνικής Αντίστασης (1941-44) και τραγικό θύμα των εμφυλίων διενέξεων της εποχής, συνιδρυτής της οργάνωσης Εθνική και Κοινωνική Αναγέννηση (ΕΚΚΑ) και αρχηγός του 5/42 Συντάγματος.…Η ΕΚΚΑ ήταν μία από τις κύριες ελληνικές μαχόμενες αντιστασιακές οργανώσεις που έδρασαν στη διάρκεια της Κατοχής. Ήταν αντιστασιακή οργάνωση σοσιαλδημοκρατικών αντιλήψεων που ιδρύθηκε το Νοέμβριο του 1942 από τον δημοκρατικό Βενιζελικό συνταγματάρχη Δημήτριο Ψαρρό σε συνεργασία με τους πολιτικούς Απόστολο Καψαλόπουλο και Γεώργιο Καρτάλη, νέο πολιτικό και πρώην υπουργό που προερχόταν από τον χώρο του Λαϊκού Κόμματος. Η επιλογή του ακρωνύμιου Ε.Κ.Κ.Α., που η σημασία του ταυτιζόταν με σύνθημα του ΚΚΕ, «προσδιόριζε το διαρκές δίλημμα της οργάνωσης που εκ δεξιών ανθεματιζόταν ως ημικομμουνιστική, ενώ η Αριστερά τους κατηγορούσε ως ψευδεπίγραφους καπήλους των θέσεών της εφόσον δεν υλοποιούσαν, προσχωρώντας στο Ε.Α.Μ, όσα κήρυτταν»…..Στρατιωτικό σκέλος της οργάνωσης ήταν το 5/42 Σύνταγμα Ευζώνων, που συγκροτήθηκε στις 20 Απριλίου του 1943 στην Παρνασσίδα, και ονομάστηκε έτσι από το ομώνυμο θρυλικό ευζωνικό σύνταγμα.,….Ο θάνατος του Ψαρρού σύμφωνα με την επικρατέστερη εκδοχή : Στις 14 Απρ.1944 ο ΕΛΑΣ συγκέντρωσε δύναμη 1400 ανδρών και επιτέθηκε εναντίον του 5/42 συντάγματος στη θέση Κλήματα Δωρίδος… Μετά τη μάχη οι αιχμαλωτισθέντες αντάρτες του Συντάγματος υπέστησαν βασανιστήρια και εκτελέσθηκαν. Ο Ψαρρός δεν προσπάθησε να διαφύγει όπως του προτάθηκε αλλά αιχμάλωτος παραδόθηκε στον καπετάνιο του ΕΛΑΣ Δημήτρη Δημητρίου (Νικηφόρος) που τον έστειλε με συνοδεία στο συνταγματάρχη Γιώργο Ρήγο, όμως στην διαδρομή εκτελέστηκε κατόπιν εντολής του ταγματάρχη Ζούλα. Ο Ζούλας θεωρείται ως περιβάλλον του γενικού γραμματέα του ΚΚΕ Γιώργη Σιάντου με αποτέλεσμα να χρεώνεται η εκτέλεση στον ίδιο. Επιπρόσθετα ο Ψαρρός με τον Ζούλα ήταν πρώην φίλοι και είχανε προσωπικές διαφορές σε θέματα ερωτικής αντιζηλίας. Μετεμφυλιακά, το 1951, ο Ζούλας έγραψε σε έκθεσή του προς το ΚΚΕ ότι εκτέλεσε τον Ψαρρό για να μην υπάρχει πιθανότητα επανασύστασης του 5/42 Συντάγματος. Επιπλέον υποστήριξε ότι την απόφαση την είχε πάρει μαζί με τον Βελουχιώτη, πιθανόν εξυπηρετώντας τις τρέχουσες πολιτικές σκοπιμότητες αρνούμενος την καθοδήγησή του στη πράξη αυτή από τον Σιάντο. Ο Βελουχιώτης σε έκθεσή του προς το ΚΚΕ μετά τα γεγονότα αναφέρει ότι ο Ψαρρός σκοτώθηκε στη μάχη. Ο ίδιος ο ΕΛΑΣ δικαιολογήθηκε με δυο ανακοινώσεις και απέδωσε τον θάνατό του στις συνθήκες μάχης. Αν δεν έδρασε αυτοβούλως ο Ζούλας, την εντολή εκτέλεσης του Ψαρρού την έδωσε ή ο Βελουχιώτης ή ο Σιάντος. Ο Woodhouse πρότεινε να σταλούν αγγλικές δυνάμεις ώστε να σκοτώσουν τον Άρη Βελουχιώτη θεωρώντας τον ως τον ένοχο για τη δολοφονία Ψαρρού. Αποτέλεσε μια από τις μελανότερες σελίδες του κινήματος της Εθνικής Αντίστασης και επίσημα χρεώθηκε στην ΕΑΜμική ηγεσία (συγκεκριμένα στο Σιάντο).» 

Πέρασαν εβδομήντα περίπου χρόνια από τη φυσική εκτέλεση του Ψαρρού για να επαναληφθεί αυτή με το βανδαλισμό της προτομής του. Αν η πράξη αυτή είναι μια ανοησία μερικών άσχετων νεαρών «μπαχαλάκηδων» που μπορούσαν να είναι παιδιά μας, πρέπει να αναλογισθούμε ότι η πολιτιστική και πολιτισμική ένδεια δεν αφορά μόνο τους νεαρούς καταστροφείς. Δυστυχώς μας αφορά ως κοινωνικό σύνολο. Έχουμε ευθύνες γι αυτό, γιατί όπως λέει ο Πλάτων: Παισί δ’ αιδώ χρή πολλήν, ου χρυσόν καταλείπειν….δηλ. Πρέπει κανείς ν’ αφήνει στα παιδιά του την αρετή της αιδούς και όχι χρυσάφι. Αν η πράξη έγινε εσκεμμένα με ιδεολογικό και πολιτικό υπόβαθρο επιβεβαιώνεται ότι ο φασισμός αρχίζει εκεί που κάποιος, επικαλούμενος την ιδεολογία του είτε τζιχαντιστής, είτε χριστιανός είτε μουσουλμάνος είτε αναρχικός, καταστρέφει μνημεία επειδή έτσι επιβάλλει η θρησκεία ή η ιδεολογία του. Ο βανδαλισμός μνημείων φέρνει στην επιφάνεια το σοβαρό πρόβλημα της προστασίας του δημόσιου χώρου και ιδιαίτερα στο κέντρο της πρωτεύουσας του ελληνικού κράτους. Είναι τόσο δύσκολο να προστατευθεί η πολιτιστική μας κληρονομία; Η παρακολούθηση από κάμερες των μνημείων της πόλης και η μετατροπή του βανδαλισμού αυτών σε ιδιώνυμο αδίκημα θα συνέβαλε σημαντικά στην προστασία τους. Ειδικότερα για το θέμα του βανδαλισμού των προτομών των δύο ηρώων αξιωματικών στην πλατεία Αιγύπτου θα πρέπει οι υπεύθυνοι να δείξουν την ευαισθησία που επιβάλλεται και να προχωρήσουν άμεσα στην αποκατάστασή τους. 

* Οι θέσεις που εκφράζονται στο κείμενο είναι απολύτως προσωπικές.