Τουρκικό ιππικό στη Λάρισα του 1897

Τέμενος παρά τον Πηνειόν. Επιστολικό δελτάριο αριθ. 22 
του Λαρισαίου βιβλιοχαρτοπώλη Γεωργίου Βελώνη. 1897

www.eleftheria.gr. Η σημερινή εικόνα είναι ιστορική από πολλές απόψεις. Αρχικά είναι πολύ παλιά, μία από τις λίγες φωτογραφίες της Λάρισας του 19ου αιώνα που έχουν διασωθεί μέχρι σήμερα και ακόμα γιατί απεικονίζει στιγμές από την προσωρινή παρουσία των Τούρκων στην πόλη, μετά τον «ατυχή» πόλεμο του 1897, όπως τον ονόμασαν εκείνοι οι οποίοι ήθελαν να μετριάσουν την εθνική ντροπή που είχε υποστεί η εθνική υπερηφάνεια. Προέρχεται από το επιστολικό δελτάριο αρ. 22 του Λαρισαίου βιβλιοχαρτοπώλη Γεωργίου Βελώνη. Η δημοσιευόμενη κάρτα είναι χρωμολιθόγραφη, ευχετήρια, ταχυδρομημένη τον Δεκέμβριο του 1930 από τη Λάρισα με προορισμό την Αθήνα. Έχουμε γράψει και άλλη φορά ότι με τις 25 συνολικά κάρτες που έχει εκδώσει ο βιβλιοχαρτοπώλης Γεώργιος Βελώνης υπάρχει μια ιδιομορφία. Ενώ όλες κυκλοφόρησαν τη δεκαετία του 1920, η λήψη των φωτογραφιών δεν είναι σύγχρονες και κυμαίνεται χρονολογικά σε ευρέα όρια. Επειδή δεν ήταν ο ίδιος φωτογράφος, φαίνεται ότι χρησιμοποίησε τις πλάκες άλλων που είχε στην κατοχή του, γι’ αυτό και η χρονολόγηση λήψεως καθεμιάς είναι δύσκολη, υπολογίζεται σύμφωνα με τα εικονιζόμενα τοπία και γι’ αυτό μπορεί να θεωρηθεί αυθαίρετη και με μεγάλες αποκλίσεις.
Η συγκεκριμένη φωτογραφία δεν είναι δύσκολο να χρονολογηθεί. Αν την μελετήσουμε προσεκτικά θα παρατηρήσουμε ότι ο φωτογράφος θέλει να εστιάσει την προσοχή μας σε μια έφιππη ομάδα ίλης ιππικού του τουρκικού στρατού, ή οποία έχει κατεβεί από την δεξιά όχθη του Πηνειού, στο ύψος του τεμένους (τζαμί) Χασάν μπέη και «βολτάρουν» θα έλεγε κανείς στην κοίτη του Πηνειού, στο σημείο όπου το ύψος της στάθμης του ποταμού είναι βατό. Όπως συμπεραίνεται από τις σκιάσεις των δένδρων η λήψη έγινε μεταμεσημβρινές ώρες μιας ηλιόλουστης ημέρας και ο περίπατος αυτός ήταν μια δροσιστική απόλαυση για ίππους και αναβάτες. Ως γνωστόν οι Τούρκοι κατέλαβαν αμαχητί τη Λάρισα και τα στρατεύματά τους πέρασαν την γέφυρα την ημέρα του Πάσχα του 1897. Βρήκαν την πόλη σχεδόν έρημη από τον ελληνικό πληθυσμό και είχαν μείνει μόνον οι ανήμποροι, όσοι δεν βρήκαν μέσον για να ακολουθήσουν την εσπευσμένη υποχώρηση του στρατού και οι κατάδικοι των φυλακών, μια που οι δεσμώτες τους είχαν και αυτοί λιποτακτήσει. Οι Τούρκοι έμειναν στη Θεσσαλία 14-15 μήνες και τον Μάιο του 1898 αποχώρησαν.

Ανάμεσα στα δένδρα και στο πράσινο της όχθης μπορούμε να διακρίνουμε περπατημένα μονοπάτια τα οποία οδηγούσαν από τον παραποτάμιο δρόμο[1] στην κοίτη. Τα μονοπάτια αυτά χρησιμοποιούσαν κυρίως οι σακατζήδες και οι βαρελάδες για να κατεβούν στο ποτάμι: «Η πόλις κτισμένη επί της δεξιάς όχθης του Πηνειού, επί Τουρκοκρατίας εξ αυτού υδρεύετο. Το ύδωρ μετεφέρετο υπό υδροφόρων, λεγομένων σακατζήδων, εις ασκούς δερματίνους, τους λεγομένους σακάδες, χωρητικότητος εκάστου 35-40 οκάδων, φερομένους ως πλήρες φορτίον επί ίππων ανά δύο. Το ύδωρ ηντλείτο εκ της κοίτης του Πηνειού και ιδίως κατεβάλλετο προσπάθεια να λαμβάνεται εκ του κεντρικού ρεύματος του ποταμού. Κατόπιν οι δερμάτινοι ασκοί αντεκατεστάθησαν δια βυτίων, φερομένων επί τροχοφόρου βάσεως, συρομένων δι’ ίππων»[2]. Τα ίδια μονοπάτια ακολουθούσαν και πολλές γυναίκες της Λάρισας, φορτωμένες με λογιών-λογιών ρούχα, κουβέρτες, κουρελούδες και άλλα οικιακά αντικείμενα για να πλυθούν.

Στο επάνω μέρος της φωτογραφίας αριστερά, στην κορυφή ενός χαμηλού λοφίσκου, προβάλλει μεγαλοπρεπές το τζαμί του Χασάν μπέη, με τον επιβλητικό μιναρέ του. Το τζαμί αυτό ήταν το επισημότερο της Λάρισας. Κτίσθηκε σύμφωνα με την παράδοση λίγα χρόνια μετά την κατάληψη της Λάρισας από τους Οθωμανούς πάνω σε χώρο βυζαντινής εκκλησίας αφιερωμένης στη Σοφία του Θεού, η οποία με τη σειρά της είχε κτισθεί κατά την περίοδο των βυζαντινών χρόνων στη θέση αρχαίου ιερού προς τιμήν της θεάς Δήμητρας που υπήρχε εκεί από τους κλασικούς χρόνους. Επομένως επιβεβαιώνεται και στην πόλη μας το φαινόμενο της χρονικής αλληλουχίας των διαφορετικών θρησκευτικών χώρων λατρείας στο ίδιο σημείο, όπως παρατηρείται τις τελευταίες χιλιετίες και σε άλλες περιοχές της ανατολικής λεκάνης της Μεσογείου. Δωδεκάθεο – Χριστιανισμός – Μωαμεθανισμός λειτουργούν στην ίδια θέση, αλλά με διαφορετική αρχιτεκτονική μορφή. Με την ενσωμάτωση της Θεσσαλίας στο Ελληνικό Βασίλειο, η μουσουλμανική κοινότητα σταμάτησε να χρησιμοποιεί και να φροντίζει το τζαμί του Χασάν μπέη, γιατί την εξυπηρετούσε καλύτερα το νεότευκτο Γενί τζαμί που είχε κτισθεί απέναντι από την Πλατεία Ανακτόρων, εκεί που υπάρχει μέχρι σήμερα. Από την εγκατάλειψη, το παραπήνειο αυτό τζαμί υπέστη σοβαρές φθορές και το 1908 κατεδαφίσθηκε[3].

Δεξιότερα διακρίνεται ένας ευρύτατος χώρος με ψηλό περιτοίχισμα. Προβάλλουν τα κεραμίδια από σκεπές κτιρίων και στο κέντρο ψηλόλιγνος πύργος. Αυτός ο τόσο καλά φυλασσόμενος χώρος ήταν αποθήκες πολέμου μέχρι και τον πόλεμο του 1940. Σήμερα και οι δύο αυτοί χώροι (τζαμί του Χασάν μπέη και αποθήκες πολέμου) έχουν κατεδαφισθεί και σε κάποιο σημείο αποκαλύφθηκε το Β΄ Αρχαίο Θέατρο της Λάρισας.

--------------------------------------------------------------------------------------

[1] Ο παράλληλος με τη δεξιά όχθη του Πηνειού δρόμος, είναι η σημερινή οδός Καλλιθέας.

[2] Σάπκας Μιχαήλ, Ιστορικαί αναμνήσεις από την ανασυγκρότησιν και αναμόρφωσιν της Λαρίσης μετά την απελευθέρωσιν από την τουρκοκρατίαν. Τομ. Α΄. Ύδρευσις και Ηλεκτροφωτισμός, εν Λαρίση, (Ιούνιος 1955) σ. 23-24.

[3] Βλέπε: Παπαθεοδώρου Νικόλαος, Το τζαμί του Χασάν μπέη, εφ. «Ελευθερία», Λάρισα, φύλλο της 13ης Αυγούστου 2014.

ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΑΘ. ΠΑΠΑΘΕΟΔΩΡΟΥ / nikapap@hotmail.com / http://www.eleftheria.gr/